Hugur og hönd - 01.06.1988, Blaðsíða 34

Kotivilla OY
Finnskt ullarfyrirtæki
Þessi grein erframlag Finna um ullarmál
til birtingar í norrænum heimilisiðnað-
arblöðum. Greinin er byggð á athugun
sem gerð var 1985 á stofnun og rekstri
finnska ullarjyrirtœkisins Kotivilla OY,
unnin á vegum Heimilisiðnaðarsafns
Finnlands í Jyváskylá. Lýst er starfsað-
ferðum og hugkvœmni Finna í baráttunni
við að hefja finnska ull og vöru unna úr
henni til vegs og virðingar.
A Islandi er ekki lengur spunnið band
úr íslenskri ull, svo algjör er niðurlœg-
ingin. Enn er beðið eftir íslenskum ,,Wál-
stedt“ eða ,,Renqvist“, einhverjum með
staðfasta trú og þekkingu á ágætum eig-
inleikum íslenskrar ullar, einhverjum
sem hefur nægilegt áræði og þrek til að
hleypa afstokkunum ræktun og nýtingu á
íslenskri ull, t.d. í framleiðslu á bandi
fyrir heimilis- og listiðnað. Sitthvað hlýt-
ur að mega lœra af reynslu grannþjóð-
anna í þessum efnum.
Kotivilla OY-AB Inhemsk Ull var stofnað
1936 til að auka notkun á finnskri ull í
heimilis- og listiðnaði. Fyrirtækið, sem
var sett á laggirnar af prófessor Renqvist
og konu hans, var í fullum rekstri fram til
ársins 1985.
Henrik og Thyra Renqvist fengu áhuga
á sauðfjárrækt upp úr 1930. Þau uppgötv-
uðu hina góðu ullareiginleika finnska
sauðfjárstofnsins. Ullin var með silki-
áferð, hún var mjúk og fjaðurmögnuð og
þau ákváðu að komast að því hversu góð-
um árangri mætti ná með skipulagðri
ræktun á sauðfé.
Renqvisthjónin keyptu fé frá mismun-
andi landshlutum og byrjuðu ræktunar-
starf sitt á bæ í Suðvestur-Finnlandi. Féð
þreifst vel í skerjagarðinum, enda höfðu
menn stundað sauðfjárrækt þar um slóð-
ir frá gamalli tíð.
Á fjórða áratugnum höfðu vefnaðar-
verksmiðjur ekki áhuga á finnsku ull-
inni. Hún var ójöfn, vinnslan var tíma-
frek og krafðist sérstakrar verktækni og
til þess vantaði bæði vinnuafl og pen-
inga. Erlend ull var ódýrari. Finnska
sauðféð var ræktað með kjötframleiðslu
í huga, en ekki vegna ullarinnar.
Stofnun og starfsemi
Renqvisthjónin flokkuðu ullina ná-
kvæmlega og völdu aðeins það besta úr.
Ullin varð að vera mjúk, fjaðurmögnuð,
glansandi, fislétt og smáhrokkin. Kind-
34
um með lélega ull var fargað. Verksmiðj-
urnar borguðu samt sem áður sama verð
fyrir þessa hágæðaull og ull sem var
bæði grófari og lélegri. Þess vegna varð
hugmyndin um eigin spunaverksmiðju
sífellt áleitnari.
Thyra Renqvist las í blaði um ullarsýn-
ingu í Svíþjóð þar sem sýndar voru
teikningar af nýrri vélartegund sem
enski verkfræðingurinn og listiðnaðar-
maðurinn Herman Fitzpatrick hafði
hannað. Vélin afkastaði meiru en hægt
var með handspuna og varðveitti jafn-
framt eins mikið og hægt var af eigin-
leikum handspunnins garns.
I Finnlandi voru gæði garns metin eftir
hversu jafna áferð það hafði. í Englandi
aftur á móti reyndu menn að losa sig við
þessa líflausu jöfnu áferð. Þar var heimil-
isiðnaðar- og listiðnaðarfólk fremst í
flokki þeirra sem reyndu að ná fram eig-
inleikum handspunnins garns. Þetta var í
samræmi við hugmyndir Renqvisthjón-
anna.
Renqvist hafði samband við Herman
Fitzpatrick og eftir samningaviðræður
þeirra pantaði hann vélina og 1937 var
hún komin á sinn stað og spunaverk-
smiðjan gat hafíð starfsemi sína. Hún var
rekin í Tamnissaari (Ekenás) fram til
1945, en þá var hún flutt til Kárcölá.
Árið 1937 voru textíllistakonan Maria
Boije af Gennás (1900—1983) og maður
hennar Wladimir Boije af Gennás
(1891—1981) höfuðsmaður, ráðin að
verksmiðjunni. Renqvist bað Mariu
Boije að hanna garnsamstæðu í 10 litum
fyrir spunaverksmiðjuna til að sannreyna
hvort hægt væri að reka fyrirtækið.
Þannig voru Boijehjónin ráðin til starfa
hjá fyrirtækinu til bráðabirgða, en þau
áttu eftir að starfa þar í 30 ár og litirnir
urðu 400 áður en yfir lauk. Maria Boije
var tæknilegur ráðunautur, listráðunaut-
ur og stjórnandi fyrirtækisins. Litið var
á hana sem sál spunaverksmiðjunnar.
Wladimir Boije bar ábyrgð á vélum og
tækjum.
Hráefnið
Aðalforsendan fyrir rekstri verkmiðj-
unnar var að hún fengi nóg af fyrsta
flokks ull af finnsku fé. Auk ullar af eig-
in fé, keypti fyrirtækið ull af öðrum
sauðfjáreigendum, sem þannig fengu
nauðsynlegar aukatekjur.
Skömmtunin á stríðsárunum hafði það
í för með sér að það var erfitt að fá keypta
nóga ull í háum gæðaflokki og þar með
var baráttan fyrir framleiðslu hágæðaull-
ar á finnska markaðnum stöðvuð í bili.
Svíar höfðu hins vegar áhuga og gerði
það verksmiðjunni kleift að halda áfram
að spinna finnska ull þrátt fyrir stríðið.
Svíar útveguðu góða sænska ull, en fyrir
hana mátti fá góða finnska ull í Finn-
landi. Hún var síðan flutt aftur til Sví-
þjóðar sem margs konar fullunnin vara
frá fyrirtækinu, en jafnvel þessi starf-
semi varð að leggja upp laupana á erfið-
ustu stríðsárunum 1942—44.
I stríðinu og á fyrstu árunum eftir stríð
varð að blanda ullina með rayonull. Gat
verið allt að 75% af henni í blöndunni.
Spunaverksmiðjan byrjaði þá að nota það
erlenda hráefni sem næst komst því að
hafa eiginleika fmnsku ullarinnar. Hún
flutti inn ull frá Nýfundnalandi, Falk-
landseyjum og Nýja-Sjálandi og var sú
ull blönduð með um það bil 10% af
finnskri ull, ef hún fékkst.
Ullin var frá upphafi lituð áður en hún
var spunnin. Með því að blanda saman
ull í mismunandi litum og réttum hlut-
föllum náðist fram sá garnlitur sem ósk-
að var eftir. Til að ná fram tilætluðum lit
voru notaðir að minnsta kosti 5 og allt
upp í 15 mismunandi litir. Úr fjarlægð
virðist þetta garn vera einlitt, en sé kom-
ið nær sjást hin margvíslegu litbrigði.
Maria Boije bar ábyrgð á blöndun ullar-
innar og þróun nýrra litasamstæðna.
Framleiðslan
I byrjun framleiddi Kotivilla bara garn.
I kringum 1940, þegar gæðin höfðu auk-
ist, byrjaði framleiðsla á efnum. Auk
áklæðis- og gluggatjaldaefna voru fram-
leiddir treflar, sjöl og teppi. Á stríðsár-
unum var ekki leyfilegt að framleiða efni
og aðeins sérverslanir, sem áður höfðu
keypt garn frá Kotivilla, fengu að kaupa
það.
Eftir stríð hófst vefnaðurinn að nýju
og náði hámarki á árunum milli 1955 og
60. Voru að mestu notaðar einfaldar
vefnaðargerðir eins og einskefta og vað-
mál. Einu munstrin sem notuð voru,
voru rendur og kaflar. Náttúrulitir voru
einkennandi fyrir framleiðsluna. Aðal-
atriðið fyrir utan litina var efniviðurinn
sjálfur. Hugmyndin var að framleiðslan
myndaði, að svo miklu leyti sem unnt
var, samstæða heild. Prjónagarn af mis-
HUGUR OG HÖND