Hugur og hönd - 01.06.1988, Blaðsíða 38

Dverghagur
Svarfdælingur
Margt næstum óþekkt hagleiks- og hand-
listafólk er að störfum hér á landi.
Stundum koma fram einstaklingar sem
gæddir eru ótrúlegum hæfileikum sem
koma snemma skýrt í ljós, jafnvel þó all-
ar aðstæður séu afar erfiðar til hand-
verksþjálfunar og sköpunar muna og
myndverka.
Einn slíkur handlistamaður býr á Dal-
vík við Eyjafjörð. Hann er að vísu ekki
óþekktur, orðspor af hagleik hans hefur
farið víða, ótrúlegur hæfileiki hans til að
hanna og smíða hina margvíslegustu
hluti hefur orðið efni í hálfgerðar þjóð-
sögur. Þetta er Svarfdælingurinn Jón
Björnsson. Hann er fæddur árið 1907 í
Göngustaðakoti í Svarfaðardal. Jón hef-
ur lifað langa og viðburðaríka ævi og
vinnur enn að því að smíða hagleiksgripi
bæði úr tré og járni.
Þegar rifjuð er upp saga Jóns kemur
ósjálfrátt upp í hugann máltækið
„Snemma beygist krókurinn..Jón seg-
ir svo sjálfur frá að hann hafi alltaf verið
smíðandi, eiginlega látlaust frá því að
hann fyrst man eftir sér. Hann byrjaði að
smíða úr tré og tálguhnífur var eina verk-
færið sem hann hafði aðgang að. Hann
fór ekki alltaf troðnar slóðir í vali við-
fangsefna. Sem dæmi má nefna að þegar
hann var 8—10 ára gamall sat hann yfir
ánum og hafði ætíð vasahníf með sér. í
hjásetunni smíðaði hann til dæmis smá-
hjól úr kvistum. Hann tálgaði spaða og
setti í hjólin, bjó til gat í miðju þeirra og
setti þar í öxul. Þessi hjól setti hann svo
í læki og þar snerust þau og snerust, oft
mörg í einu.
Á unglingsárunum fór hann einnig að
smíða úr málmum, í fyrstu millur og
annað smálegt, síðar bjó hann til fjöl-
marga skeiðahnífa. Hann hafði silfur í
hólkunum og skeiðunum að framan og
kveikti þetta þannig að hann bjó til pönnu
sem hann rak inn í eldinn í eldavélinni.
Það gekk ágætlega. Hnífasköftin hafði
hann úr kýrhorni. Þessir gripir voru eft-
irsóttir. Suma seldi hann og kostuðu þeir
þá sjö krónur stykkið en flesta gaf hann.
“Þeir hurfu allir úr höndunum á mér“,
segir Jón.
Ur messing bjó Jón til marga bolla-
bakka og myndaramma, þá seldi hann.
Fleiri viðfangsefni frá þessum árum
verða ekki nefnd hér, en þau voru mörg.
Sem ungur maður fór Jón að vinna við
húsasmíðar á Dalvík og víðar, fyrst al-
gerlega réttindalaus í greininni, en vann
sér snemma full réttindi sem húsasmíða-
meistari. Þá var hann einn af fyrstu bíl-
stjórum á Dalvík og vann þar jöfnum
höndum í mörg ár við smíðar og akstur.
Brauðstritið tók mestan tíma hans og
oft átti hann fáar stundir til að sinna
hugðarefnum sínum, oftast vann hann þó
að einhverjum smíðaverkefnum. Sveins-
stykki Jóns var stofuskápur. Hann smíð-
aði síðar fleiri slíka af ýmsu tagi. Fiðlu
smíðaði hann eitt sinn sem hann grípur
enn í.
Skilningur Jóns á gangverki og eðli
véla er einstakur. Eitt sinn tók hann sér
það fyrir hendur að smíða rafknúna
þvottavél fýrir heimili sitt. Ekki hafði
hann aðra fyrirmynd en þvottavél ná-
grannans en samt sem áður tókst honum
að smíða þvottavél sem dugði heimilinu
vel í mörg ár. Á viðreisnarárunum þegar
erfitt var að fá ýmsa hluti og flestar vörur
2.
38
HUGUR OG HÓND