Hugur og hönd - 01.06.1988, Blaðsíða 45

Neyðarástand!
Hver er framtíð íslensks heimilisiðnaðar?
Eins og — væntanlega — öllum landslýð
er kunnugt, er til í landinu sauðfé sem að
stofni til er hið sama og landnámsmenn
höfðu með sér. Ull þessa fjárstofns er
sérstœð. Hún er blanda af löngu, glans-
andi toghári sem er mjög slitsterkt og
fínu, glansandi, mjúku þelhári. Þelið er
hrokkið og hárin liggja ekki samhliða,
eins og í ull á ræktuðum erlendum stofn-
um. Þess vegna hefur hún mjög mikið
einangrunargildi. Það er ekki þjóðsaga
að íslenska ullin sé hlýrri en önnur.
Óvenjulegt fjaðurmagn íslensku ullar-
innar gefur henni einnig sérstætt gildi.
í orðsins fyllstu merkingu hélt íslensk
ull lífinu í þjóðinni meðan hún bjó í
óupphituðum torfbæjum. Þess þarf hún
sem betur fer ekki lengur, en sauðfé er
enn uppistaða margra býla í landinu og
er talið að á þessu hausti (1988) verði sett
á um 550—600 þúsund fjár. Hagnýt
ræktun á íslensku sauðfé hefur verið og
er enn nær eingöngu miðuð við kjöt-
framleiðslu. En það falla til u.þ.b. 2 kg
af ull af hverri skepnu sem myndi verða
samtals um ein milljón kg við næsta rún-
ing. Hvað verður um alla þessa ull?
Stærstum hluta mun blandað saman við
innflutta ull í vélprjónaband, hluti er
fluttur út óunninn.
Á þessari öld hafa starfað í landinu
þrjár stórar spunaverksmiðjur sem í
fyrstu unnu eingöngu band og lopa úr ís-
lenskri ull. Ullarverksmiðjan Framtíðin
var lögð niður fýrir allmörgum árum. I
des. 1987 voru ullarverksmiðjurnar
Gefjun og Álafoss sameinaðar og skiptu
þannig með sér verkum að öll bandfram-
leiðsla fer nú fram hjá Álafossi, var sam-
tímis lögð niður hjá Gefjuni. Þar féll síð-
asta vígi íslenskrar ullar og þeirra sem
kjósa að vinna úr henni. Gefjun fram-
leiddi lopa og loðband úr hreinni ís-
lenskri ull sem nær eingöngu var notað
við heimilis- og listiðnað. Hjá Álafossi
er framleidd ein tegund af grófum lopa
úr hreinni íslenskri ull undir fram-
leiðsluheitinu ,,Natur“ og auk þess sér-
stakt vélprjónaband. Það er því ekki um
auðugan garð að gresja.
Islenskur heimilisiðnaður hefur byggt
tilveru sína, fram til þessa, á framleiðslu
úr íslenskri ull. Þessi ráðstöfun ,,ullar-
ráðherranna," að hætta allri bandfram-
leiðslu, er því raunverulega dauðadómur
yfir heimilisiðnaði í landinu. Ekki held
ég að sá dómur sé felldur vísvitandi og
vil ekki trúa öðru en fá megi einhverja
úrlausn.
Eins og áður er nefnt falla til, samhliða
kjötframleiðslunni, um milljón kg af ull.
Metnaður fjárbænda gagnvart ullinni er
afar lítill, svo að ullin flokkast mjög illa.
Þó munu um 10% af henni lenda í úrvals-
flokki. Skyldi ekki vera til ráð að nýta,
þó ekki væri nema hluta af þeim 100 þús-
und kg, til að vinna úr gott band fyrir ís-
lenskan handiðnað?
Ullariðnaður í landinu hefur síðustu
áratugi verið byggður á stóriðnaði til út-
flutnings. Handiðnaður, sem aldrei getur
orðið annað en smáiðnaður, á litla sem
enga samleið með stóriðju né þeim
tröllslegu vélum sem til hennar þarf.
Fyrir örfáum árum var keypt að Álafossi
lítil tóvinnuvél ætluð til tilrauna. Fátt
veit ég um verkefni hennar til þessa en
hygg samt að íslenskri ull hafi ekki enn
verið gerð þar skil. Þó er það þessi vél
sem allt traust okkar er nú byggt á, að
nota megi hana til að bæta úr brýnustu
þörf. Birgðir Gefjunar þverra óðum.
Framtíðarverkefni spunavélarinnar ætti,
að mati flestra sem að þessum málum
hyggja, að beinast að því að ná fram
bestu eiginleikum íslensku ullarinnar í
úrvalsbandi. Slíkt band mætti, án efa,
nota til framleiðslu, m.a. á dýrum list-
iðnaði sem renndi styrkum stoðum undir
ágæti íslenskrar ullar og efldi ímynd
hennar í huga þjóðarinnar og hins er-
lenda kaupanda útflutningsvörunnar. Ef
þetta mætti takast tel ég að íslenskum
heimilisiðnaði væri jafnframt borgið.
En hvert liggur leiðin að því marki?
Tilraunastarfsemi af þessu tagi verður
vart rekin nema fyrir opinbert fé, á því
þarf að vekja skilning á réttum vígstöðv-
um. Urvalsband verður ekki til úr öðru
en úrvalshráefni og það fæst ekki nema
fjárbændur leggi meiri metnað í ullaraf-
urðir sínar. I því sambandi vildi ég mega
beina orðum mínum sérstaklega til
bændakvenna. Beitið þið ykkur fyrir
betri meðferð á ullinni og gangið eftir
sanngjörnu mati. Með því rennið þið
stoðum undir endurnýjaða framleiðslu á
bandi úr íslenskri ull sem bændakonur
hafa einnig þörf fyrir, ekki síst þær
mörgu sem nú leita sér að verkefnum á
sviði heimilisiðnaðar eða smáiðnaðar.
Hlýtur ekki íslensk ull að verða megin-
uppistaða í slíkum iðnaði og hvað er eðli-
legra en nýta eigin afurðir?
Aðrir sem eiga hagsmuna að gæta í
þessu máli og unnið gætu, e.t.v. sameig-
inlega, að framgangi þess eru t.d.
handavinnukennarar, vefnaðarkennarar,
textíllistakonur, framleiðendur hand-
prjónavöru og margir fleiri. Þann hóp
vildi ég mega hvetja, jafnvel skora á, að
taka nú höndum saman um að ýta á að
vönduð og fjölbreytt bandframleiðsla úr
íslenskri ull verði tekin upp að nýju, áður
en í meira óefni er komið. Þar við liggur
framtíð íslensks heimilisiðnaðar.
Sigríður Halldórsdóttir
Ljósmynd: Rafn Hafnfjörð.
HUGUR OG HÖND
45