Bændablaðið - 06.07.2017, Qupperneq 20

20 Bændablaðið | Fimmtudagur 6. júlí 2017
Í lok júní 2015 upplýsti Bænda-
blaðið um þann sérkennilega
leik orkusölufyrirtækja að selja
erlendum orkusölufyrirtækjum
orkuhreinleikavottorð gegn því
að Íslendingar tækju á sig að
skrá inn í sína orkunotkun að
hluti orkunnar sem hér væri
framleiddur ætti uppruna sinn
í kjarnorku og jarðefnaeldsneyti.
Ráðherra lofaði að kippa þessu
í liðinn en lítið gerðist og fátt
hefur heyrst af því síðan.
Orsökin fyrir þessu er að frá
2011 var öllum staðreyndum
um orkuframleiðslu Íslendinga
algjörlega snúið á haus fyrir
tilstuðlan innleiðingar á tilskipun
ESB frá árinu 2009. Var hún um
útgáfu upprunaábyrgða vegna
raforku sem framleidd er með
endurnýjanlegum orkugjöfum.
Þá var um leið opnað fyrir þann
möguleika að íslensk orkufyrirtæki
seldu fyrirtækjum í Evrópu
hreinleikavottorð fyrir framleidda
raforku.
Þetta er mörgum erlendum
fyrirtækjum mikilvægt sem
vilja bæta sína umhverfisímynd.
Fyrirtæki sem nota orku frá
kjarnorkuverum, kola-, olíu- og
gasorkuverum gátu í kjölfar
þessarar tilskipunar ESB
hvítþvegið sig með syndaaflausn
frá Íslandi. Allt í einu eru þau farin
að framleiða vörur á pappírunum
með grænni orku sem þau geta síðan
nýtt í sínar auglýsingar. Samt hefur
ekkert breyst í raunveruleikanum,
þau nota sömu óhreinu orkuna og
fyrr, en Ísland er komið með inn á
sína fögru ímynd að vera óhreinn
orkuframleiðandi.
Stór hluti íslenskrar raforku
framleiddur með kjarnorku?
Þegar rýnt er í tölur Orkustofnunar,
sem sér um alla útreikninga
vegna sölu á upprunavottorðum
raforku, varð veruleg breyting
2011. Í stað þess að vera með nær
100% hreina orkuframleiðslu var
Ísland sagt framleiða 5% af sinni
raforku með kjarnorku og 6% með
jarðefnaeldsneyti, þ.e. kolum, olíu
og gasi.
Staðan versnaði mikið á
pappírunum árið 2012. Þá stóð
endrunýjanleg orka einungis
fyrir 63% raforkunnar á Íslandi.
Jarðefnaeldsneyti var komið með
21% hlut og kjarnorka með 16%.
Árið 2013 versnaði hagur
endurnýjanlegrar orku verulega og
fór í 39%. Þá var jarðefnaeldsneytið
komið með 37% hlut og kjarnorkan
með 23%.
Staða endurnýjanlegu orkunnar
vænkaðist aðeins árið 2014 og fór
þá í 45%. Jarðefnaeldsneytið var
aftur á móti 32% og kjarnorka
23%.
Endurnýjanlegu orkugjafarnir
á Íslandi tóku svo kipp árið
2015 og fóru í 71%. Þá var
jarðefnaeldsneytið komið í 17% og
orka framleidd úr kjarnorku í 12%.
Stóra stökkið verður svo á síðasta
ári, 2016. Þá var endurnýjanlega
orkan komin í mikinn minnihluta,
eða 21%. Raforka framleidd með
jarðefnaeldsneyti var þá komin
í 59% og raforka úr kjarnorku í
20%. Samtals var kjarnorka og
jarðefnaeldsneyti þá sagt standa
fyrir 79% raforkuframleiðslunnar
á Íslandi og hefur hlutfallið aldrei
verið hærra.
Sala á hreinleikavottorðum
Þegar Bændablaðið gerði
síðast úttekt á þessu 2015 voru
grænmetisbændur farnir að
hafa miklar áhyggjur af málinu.
Þeir höfðu og hafa enn í sinni
starfsemi og öllum kynningum
gagnvart Íslendingum og erlendum
ferðamönnum gert út á ímynd
hreinleikans. Þeir stóðu þá frammi
fyrir því að verða að hætta öllu
slíku tali, enda sagði orkureikningur
þeirra annað.
Þrátt fyrir að hér á landi væru
hvorki kola- né kjarnorkuver
til raforkuframleiðslu, þá gátu
garðyrkjubændur og aðrir
Íslendingar ekki fengið skráð
hjá sér kaup á hreinni orku. Var
þeim þá boðið upp á að greiða
orkufyrirtækjunum sérstaklega fyrir
það. Það sem meira var, að framboðið
á þessum hreinleikavottorðum var
sagt fara þverrandi vegna sölu til
útlendinga.
Hægt var að fá hreinleikavottorð
fyrir 5,1 eyri á kílówattstund
Sveinn A. Sæland, fyrrverandi
formaður Sambands garðyrkju-
bænda, sem rak garðyrkjustöðina
Espiflöt með fjölskyldu sinni,
staðfesti þetta í samtali við
Bændablaðið sumarið 2015.
Hann segist hafa fengið tilboð
frá Orku náttúrunnar, dótturfélagi
Orkuveitu Reykjavíkur, um að
garðyrkjubændur sem þar eiga
viðskipti gætu keypt sig frá þessari
óhreinu orku og fengið stimpil um
að þeir notuðu aðeins hreina orku.
„Okkur var boðið að kaupa okkur
frá þessari vitleysu fyrir sem nemur
5,1 eyri á kílówattstund. Þannig
gætum við keypt kjarnorku og
jarðefnaeldsneytið út af reikningum
hjá okkur og fengið rafrænt „lógó“
inn á heimasíðuna sem segir að við
séum að kaupa hreina orku. Ég var
bara ekki tilbúinn að taka þátt í
svona skrípaleik.“
Þetta gat numið um 4,2
milljónum króna á ári hjá allri
garðyrkjunni sem kaupir árlega um
82 milljónir kílówattstunda. Sagði
Sveinn að í samtali við fulltrúa
ON hafi komið fram að öllum
öðrum Íslendingum væri einnig
boðið upp á sömu „kostakjör“ á
hreinleikanum. Það er að segja
svo lengi sem hreinleikavottorðin
seldust ekki upp.
Bíta höfuðið af skömminni
„Mér fannst að þarna væru menn að
bíta höfuðið af skömminni. Við sem
höfum verið að berja okkur á brjóst
í gegnum tíðina að við séum með
svo æðislega flotta atvinnugrein og
með hreina orku og vatn og enga
koltvísýringsmengun. Nú er okkur
sagt að þetta sé allt koldrullugt.
Svo leyfa menn sér að bjóða okkur
að borga okkur frá þessu,“ sagði
Sveinn í úttekt Bbl. 2015.
Bændablaðið fékk þá staðfest hjá
Orku náttúrunnar að hægt sé að fá
keypt slík „syndaaflausnabréf“ eins
og viðmælandi orðaði það.
Einn góður maður setti fram þá
samlíkingu að þetta væri eins og
einhver kæmi og skiti á tröppurnar
hjá manni, bankaði svo á útidyrnar
og byði húsráðanda að borga
viðkomandi fyrir að þrífa upp
skítinn eftir sig.
Sala upprunavottorða hófst 2011
Frá því í desember 2011 hafa
íslensk orkufyrirtæki gefið út og
selt upprunaábyrgðir og voru það ár
seldar upprunaábyrgðir fyrir um það
bil 2 teravattstundir [TWst] vegna
raforkuframleiðslu á Íslandi en
heildarframleiðslan nam 16,8 TWst.,
eða 16.800 gígawattstundir. Árið
2013 voru fluttar út upprunaábyrgðir
fyrir 11,8 TWh sem er ca 62% af
heildarframleiðslu ársins. Á árinu
2014 var endurnýjanleg orka á
Íslandi 18.120 gígawattstundir
(GWst., eða 18,1 TWst.) og raforka
framleidd með jarðefnaeldsneyti 2,4
GWst. Samkvæmt skilgreiningu
OS var verið að selja úr landi
upprunaábyrgðir 2014 sem nam
um 53% af heildarframleiðslunni.
Í staðinn fyrir útgefnar og seldar
upprunaábyrgðir þarf að færa inn
sama magn í hlutföllum samkvæmt
vegnu meðaltali á samsetningu
raforkuframleiðslu í Evrópu. Þannig
er endanleg raforkusala á Íslandi
eftir orkugjöfum reiknuð út.
Hreinleikavottorðin nú ókeypis
til Íslendinga
Mikið vatn hefur runnið í gegnum
túrbínur orkuveranna síðan en
lítið hefur heyrst af breytingum á
stöðunni. Í umræðum um orkuskipti
og innleiðingu á rafhleðslustöðvum
víða um land sem fregnir voru birtar
af í Bændablaðinu fyrri skömmu,
var þó gaukað í framhjáhlaupi
upplýsingum um breytta mynd í
hreinleikavottorðsmálunum. Það
snerist um að í stað þess að rukka
íslenska orkukaupendur um að
greiða fyrir hreinleikavottorð á
þeirri hreinu orku sem þeir voru
að kaupa, þá gátu þeir nú fengið
vottorðin frítt. Sem sagt íslensk
heimili og íslensk fyrirtæki þurftu
ekki að greiða lengur sérstaklega
fyrir að segja fólki satt um uppruna
orkunnar sem það notaði.
Orkustofnun útskýrir málið
Í útskýringum Orkustofnunar á
málinu sem gefnar voru út 3. júní
2016 segir m.a.:
Íslensk fyrirtæki sem framleiða
rafmagn geta selt upprunaábyrgðir
bæði til innlendra aðila og til
evrópskra aðila og hafa gert það
frá árinu 2011. Orkustofnun hefur
það hlutverk að reikna út uppruna
raforku á Íslandi eftir orkugjöfum
ásamt öðru tengdu útgáfu á
upprunaábyrgðum. Samkvæmt
lögum er Landsneti falið að gefa út
upprunarábyrgðir á Íslandi.
Ef upprunaábyrgðir eru seldar
til erlendra aðila í Evrópu þarf
að flytja inn ígildi samsvarandi
magns raforku í sömu hlutföllum og
samsetning raforkuframleiðslu er í
Evrópu. Það skýrir það út að uppruni
raforku á Íslandi samanstendur
af endurnýjanlegri orku,
jarðefnaeldsneyti og kjarnorku.
Íslenskir raforkukaupendur
fá upplýsingar um uppruna
raforku með raforkureikningi
(uppgjörsreikningi) sínum einu
sinni á ári.
Upprunaábyrgðir á raforku
eru til þess að orkusali geti
fullvissað orkukaupanda um að
framleidd hafi verið orka með
endurnýjanlegum orkugjöfum.
Kaupendur upprunaábyrgða eru
þeir sem sjá hag sinn í því að
styðja við raforkuframleiðslu frá
endurnýjanlegum orkugjöfum og
styrkja þannig ímynd sína með því
að kaupa upprunaábyrgðir raforku.
Nær 100% raforkunnar er hrein
Á Íslandi er nánast öll raforku-
framleiðsla frá endur nýjanlegum
orkugjöfum, jarðvarma og vatnsorku
en einungis 0,02% er framleidd með
jarðefnaeldsneyti. Meirihluti raforku
í Evrópu á hins vegar uppruna sinn í
jarðefnaeldsneyti og kjarnorku.
Í yfirlýsingunni kemur fram
uppruni raforku og úrgangsefna
vegna framleiðslu hennar og
eru það þær upplýsingar sem
íslenskir raforkukaupendur sjá á
raforkureikningi sínum einu sinni
á ári.
Sölufyrirtæki raforku sem afskráir
upprunaábyrgðir í eigin þágu er
skylt að gefa út sértæka yfirlýsingu.
Með því eykst vægi á uppruna
raforku sem framleidd er með
endurnýjanlegum hætti. Fyrir árið
2015 hefur eitt sölufyrirtæki raforku
Erlend stórfyrirtæki fegra orkuímynd sína og kaupa syndaaflausnir frá íslenskum orkufyrirtækjum:
Íslendingar sagðir skilja eftir sig geislavirkan
kjarnorkuúrgang vegna raforkuframleiðslu
– Verður þurrkað út af almennum raforkureikningum á næsta ári en Ísland mun samt áfram verða með óhreina orku á sinni ímynd
Hörður Kristjánsson
hk@bondi.is
FRÉTTASKÝRING