Bændablaðið - 08.02.2018, Blaðsíða 30

30 Bændablaðið | Fimmtudagur 8. febrúar 2018
Hundruð þúsunda kjúklingabúa
í Bandaríkjunum framleiða
milljarða kjúklinga á ári
hverju sem renna ofan í svanga
Ameríkana og ferðamenn sem
þangað koma. Á árinu 2016
voru til að mynda framleiddir
nærri 9 milljarðar kjúklinga
sem skiluðu hagnaði upp á 26
milljarða dollara, samkvæmt
tölum landbúnaðarráðuneytis
Bandaríkjanna. Sá böggull
fylgdi þó skammrifi að við þessa
framleiðslu var notað óhemju
magn af fúkkalyfjum.
Samkvæmt umfjöllun á vefsíðu
Live Science væri óframkvæmanlegt
að framleiða alla þessa kjúklinga og
jafn mikið magn af kjúklingakjöti og
gert er nema að nota fúkkalyf sem
vaxtarhvata. Var fúkkalyfjum þá m.a.
blandað í fóður og vatn fuglanna.
Með lyfjunum verða kjúklingarnir
ekki eins viðkvæmir fyrir ýmiss
konar sýklum og vaxa mun hraðar
með minni fóðurkostnaði en þeir
gerðu við eðlilegar aðstæður. Ekki
væri heldur hægt að ala eins mikinn
fjölda kjúklinga í hverju búi án
fúkkalyfjagjafar því áhættan af hraðri
útbreiðslu smits í svo miklu þéttbýli
alifugla er gríðarleg, samkvæmt
skrifum vísindablaðamannsins
Maryn McKenna. Þannig olli
sýklalyfjanotkunin byltingu í
kjúklingarækt í Bandaríkjunum og
víðar.
Ofnotkun sýklalyfja skapaði
gríðarlegt vandamál
Þessi mikla notkun fúkkalyfja hefur
þó með tímanum skapað gríðarlegt
vandamál sem er nú að koma í
bakið á mannfólkinu. Sýklar, sem
áður var auðvelt að vinna á með
fúkkalyfjum, hafa þróað með sér
ónæmi fyrir lyfjunum. Hafa þar
orðið til ofursýklar eða „superbugs“.
Því þarf sífellt meira af fúkkalyfjum
og sterkari efni til að vinna á þeim
og smám saman hafa verið að
þróast sýklar sem nær engin lyf
ráða við. Vegna þessa vinna menn
nú baki brotnu við að endurmeta
allt kjúklingaeldið í viðleitni við að
finna leiðir til að geta ráðið við þessa
ofursýkla.
Í langan tíma hafa sérfræðingar
í faraldsfræðum við Landspítalann
á Íslandi haft miklar áhyggjur af
þessu, ekki síst vegna vaxandi
krafna um innflutning á hráu kjöti
frá útlöndum. Telja sérfræðingarnir
að aukin tíðni sýkinga af völdum
lyfjaónæmra sýkla geti kostað
íslenska heilbrigðiskerfið gríðarlegar
upphæðir.
Þá hefur það verið metið
íslenskum landbúnaði til tekna
hversu lítið er notað af sýklalyfjum
í greininni hér á landi. Þar erum
við í sérflokki á heimsvísu ásamt
Norðmönnum. Hefur íslensk
kjúklingarækt ekki síst vakið
athygli út fyrir landsteinana fyrir
hvernig henni tekst að komast
hjá smitsjúkdómum án notkunar
sýklalyfja í stórum stíl. Hér eru
heldur engin eiginleg verksmiðjubú
í rekstri og teljast flest smábú
í samanburði við risabúin sem
starfrækt eru víða erlendis.
Stóri kjúklingurinn
Maryn McKenna ritaði bók um
stöðu þessara mála í Bandaríkjunum
á síðasta ári sem ber titilinn „Stóri
kjúklingurinn“ eða „Big Chicken“ og
er með undirtitilinn: „Ótrúleg saga af
hvernig fúkkalyfin sköpuðu nútíma
landbúnað og breyttu neyslumynstri
heimsins.“
Í viðtali við Live Science um
hvað það væri við kjúklingana sem
hafi valdið því að hún fór að skrifa
bók um málið, sagði McKenna
meðal annars:
„Ég var að skoða notkun
fúkkalyfja í landbúnaði eftir að
hafa lesið bók um sýklalyfjaónæmi
[Superbug: The Fatal Menace
of MRSA sem kom úr 2011]. Í
framhaldi af því skoðaði ég tölur
í Bandaríkjunum sem sýndu að
við seljum fjórum sinnum meira af
sýklalyfjum fyrir dýr en notuð eru
til að takast á við sýkingar í fólki.
það ýtti líka við mér að hafa talað
við fólk sem þurfti lífsnauðsynlega
á sýklalyfjum að halda og hafði
áhyggjur af áhrifum af ofnotkun
sýklalyfja á sama tíma og verið var
að gefa dýrum sýklalyf í tonnatali.
Eftir því sem ég kafaði dýpra í
málið áttaði ég mig á því að þessi
saga um sýklalyfjaónæmi og notkun
sýklalyfja í landbúnaði var í raun
grunnurinn að því hvernig við
stundum kjúklingaeldi. Kjúklingar
voru fyrstu dýrin sem voru
gefnir vaxtarhvetjandi skammtar
af sýklalyfjum. Líklega mun
kjúklingaræktin líka einnig verða
fyrsta greinin í próteinframleiðslu
Bandaríkjanna til að [sem neyðast
til] hætta notkun sýklalyfja.
Mér sýndist að allt það
sem við höfum gagnrýnt við
kjúklingaræktina og í raun varðandi
alla dýraframleiðslu á iðnaðarskala,
megi rekja til notkunar fúkkalyfja.“
Verksmiðjubúskapur ekki
framkvæmanlegur án
sýklalyfjanna
„Án notkunar fúkkalyfja hefðum
við aldrei getað framleitt dýr á
jafn skömmum tíma og gert er nú.
Við hefðum ekki heldur haft þann
hvata sem nauðsynlegur er til að ala
dýr í miklum þrengslum í húsum
og fóðrunarstöðvum [feed lots].
Sýklalyfin gerðu mönnum kleift
að verja dýrin gegn sjúkdómum
sem þéttbýlið orsakaði. Sýklalyfin
sköpuðu þann stöðugleika sem
nauðsynlegur var til að mæta
vaxandi eftirspurn með lágmarks
tilkostnaði og framleiða ódýrt
prótein. Síðan hefur eftirspurnin eftir
unnu kjúklingakjöti aukist hröðum
skrefum eins og kjúklinganöggum
og öðru.
Þannig áttaði ég mig á að
kjúklingaeldið var dæmigerð saga
um nútíma dýraeldi á iðnaðarskala
með mikilli og meiri framleiðni en
hægt var að finna í nokkurri annarri
grein.“
Menn héldu að sýklalyfjanotkun
gæti ekki valdi skaða
McKennan var einnig spurð að
því með hvaða hætti þeir sem
mörkuðu stefnuna hafi brugðist
við öllum þeim rauðu flöggum
sem komin voru á loft og sýndu að
verndun dýra gegn sjúkdómum með
fúkkalyfjum væri að hafa skaðleg
áhrif fyrir mannfólkið.
Hún sagði m.a. að í upphafi
hafi fáum komið til hugar að
notkun fúkkalyfja við dýraeldi
gæti haft einhverjar neikvæðar
hliðar. Á árunum eftir 1940 og
1950 hafi menn einfaldlega talið
að ef lyfjaónæmi kæmi upp þá væri
umsetningin svo hröð í eldinu að
áhrifin þurrkuðust út með hverri
kynslóð. Þá myndu menn fljótt
verða varir við neikvæð áhrif
sýklalyfjanotkunar þar sem það
myndi draga úr vaxtarhraða dýranna
og að þau yrðu veik. Þeim datt ekki
í hug að það þyrfti að skoða málið
lengra og horfa á möguleg áhrif á
fólk sem neytti afurðanna [human
effect].
Hefði mátt selja mjólkina sem
sýklalyf
„Fyrsta merkið um að það væri
eitthvað að fara úr skorðum varðandi
notkun sýklalyfja í landbúnaði,
finnst mér sérstakt, því það var
svo fáránlegt. Það var snemma á
sjöunda áratugnum að fólk fór að
kvarta yfir því að börn þeirra væru
að þróa ofnæmi fyrir sýklalyfjum
af mikilli mjólkurdrykkju. Ástæðan
var að svo mikið penicillin var
notað í mjólkurkýr að það hefði
mátt selja sem lyf mjólkina úr
kúm í Bandaríkjunum og Bretlandi
sem innihélt þá líka mikið af
penicicillini. Í kjölfarið fóru
ostagerðarmenn að kvarta yfir því
að þeir gætu ekki lengur framleitt
ost úr mjólkinni. Hún innihélt svo
mikið af sýklalyfjum að þau drápu
gerlaflóruna sem nauðsynleg var til
að hægt væri að búa til osta.
Þetta var upphafið að þeim faraldri
fæðuborins sýklalyfjaónæmis sem
ollu sýkingafaröldrum af völdum
salmonellu og kamfílóbakteríu í
þeim mæli sem aldrei hafði áður
sést. Faraldrar af þessum toga sem
ekki voru svæðisbundnir voru
eitthvað nýtt og þeir orsökuðust af
sýklalyfjaónæmi.“
Tilraunin sem opnaði augu
manna fékk ekki pólitískan
stuðning
McKenna segir að athyglin hafi
svo verið dregin að Bandaríkjunum
árið 1979 þegar sérfræðingur í
sýklalyfjum, dr. Stuart Levy hjá
Tufts-háskólanum, settu upp tilraun
á búgarði í útjaðri Boston. Þar
fékk hann nýútungaða kjúklinga
úr framleiðslulotu sem settir voru
í einangrun hver frá öðrum. Hann
réð heimilisfólk af búgarðinum
svo til að gefa hluta kjúklinganna
fóður sem fúkkalyfjum hafði verið
blandað í. Síðan fylgdist hann
með hvort í þessum kjúklingum
kæmu fram sýklalyfjaónæmar
bakteríur. Einnig hvort þær
kæmu fram í hinum fuglunum og
heimilisfólkinu. Þetta var í fyrsta
sinn sem sýnt var fram á að sýklalyf
sem gefin voru dýrum á búgarði
framkölluðu sýklalyfjaónæmi í
bakteríum í þörmum fuglanna.
Í saur frá kjúklingunum bárust
sýklalyfjaónæmu bakteríurnar
svo út í umhverfið, í önnur dýr og
einnig í fólk.
Á grunni þessarar vitneskju
reyndi Matvæla- og lyfjastofnun
Bandaríkjanna árið 1977 að
setja reglur til að draga úr
sýklalyfjanotkuninni við dýraeldi
í Bandaríkjunum, á svipaðan hátt
og gert hafði verið með pólitískum
ákvörðunum í Bretlandi. Pólitísk
áhrif unnu þó gegn þessum
áformum í Bandaríkjunum, allt þar
til ríkisstjórn Barack Obama koma
reglunum loks í gegn árið 2010.
Erum komin í stórkostlega
hættu
McKenna var einnig spurð að því
hvort komið væri að einhverjum
hættumörkum varðandi baráttuna
við lyfjaónæmar bakteríur sem hafi
þegar þróað með sér ónæmi fyrir
ofurlyfjum.
„Við erum komin í stórkostlega
hættu vegna þess að bakteríur eru að
verða svo fjölónæmar og eru þegar
orðnar ónæmar fyrir öflugustu
vopnunum sem við höfum í
lyfjabúrinu. Landbúnaðurinn ber
líka ábyrgð á þessu, ekki einn og
sér, heldur er einnig nauðsynlegt
að hafa í huga að það er líka um
að ræða misnotkun og ofnotkun
sýklalyfja í mannalækningum.
Það eru vísbendingar um að ef
við hættum að nota þessi sýklalyf
þá fari sýklalyfjaónæmið einnig
niður á fyrra stig,“ sagði Maryn
McKenna.
FRÉTTASKÝRING
Maryn McKenna er höfundur bókarinnar „Stóri kjúklingurinn“ sem segir
breyttu neyslumynstri heimsins.
Hörður Kristjánsson
hk@bondi.is
Bók um stóru kjúklingana sem breyttu neyslumynstri heimsins:
Ofnotkun sýklalyfja framkallaði ofursýkla
sem erfitt er orðið að berjast við
– Mannfólkið er komið í stórkostlega hættu vegna fjölónæmra baktería að mati höfundar