Bændablaðið - 08.02.2018, Blaðsíða 40

40 Bændablaðið | Fimmtudagur 8. febrúar 2018
AUÐLINDIR&UMHVERFISMÁL
Votlendi og losun gróðurhúsalofttegunda
– Nokkrir punktar í tilefni hugleiðinga Guðna Þorvaldssonar og Þorsteins Guðmundssonar
Með þeim mótvægisaðgerðum
sem gripið er til vegna
loftslagsvandans eru ávallt
einhverjir hópar sem telja vegið
að sínum hagsmunum. Dæmi um
slíkt eru ýmsir geirar vinnslu á
jarðefnaeldsneyti, en sú andstaða
fer óðum þverrandi ef frá er talin
kolaiðnaðurinn í Bandaríkjunum.
Segja má að andmæli af þessu
tagi heyri undir sérstaka
„faggrein“ sem nefnd hefur
verið afneitunarfræði, þar sem
m.a. er sífellt kallað eftir nýjum
gögnum til að sanna tiltekinn
umhverfisvanda, stundum kallað
„show me the data syndrome“ á
ensku.
Afneitun á slæmu ástandi
lands og náttúru víða um heiminn
er sama eðlis, þar sem svipaðar
aðferðir hafa verið notaðar. Það er
gleðiefni að á allra síðustu árum
má merkja aukinn áhuga íslenskra
bænda á að leggja sitt að mörkum
í loftlagsmálum. Landbúnaður hér
á landi hefur margvísleg tækifæri á
þessu sviði. Þeir möguleikar liggja
ekki hvað síst í bættri landnýtingu,
skógrækt, uppgræðslu tapaðra og
illa farinna gróðurlenda, aukinni
beitarstýringu og endurheimt
votlenda. Úrtöluraddir Guðna
Þorvaldssonar og Þorsteins
Guðmundssonar, prófessora við
Landbúnaðarháskóla Íslands í
síðasta Bændablaði, ganga þvert
á þá stefnubreytingu sem orðið
hefur meðal bænda. Við tökum það
skýrt fram að við fögnum efnislegri
umræðu um þessi málefni og því
teljum við mikla ástæðu til að svara
grein þeirra félaga.
Það eru liðin hátt í 15 ár frá
því að bent var opinberlega á þá
miklu losun gróðurhúsalofttegunda
sem á sér stað úr framræstu landi
hérlendis og að umfang þeirrar
framræslu er langt umfram það
sem landbúnaðurinn hefur þörf
fyrir til ræktunar. Síðan þá hafa
efasemdaraddir verið háværar
um áreiðanleika mælinga á
losun gróðurhúsalofttegunda frá
framræstum votlendum, án þess
að til séu neinar rannsóknir sem
bendi til hins gagnstæða. Því
hefur verið haldið á lofti í þessari
umræðu að ferlin sem stýra losun
gróðurhúsalofttegunda séu öðruvísi
hér á landi en annars staðar, án þess
að styðja þá skoðun með gögnum.
Á þeim tíma sem framræsla
votlenda stóð sem hæst var
umræðan um hnattræna hlýnun
ekki hafin og hún framkvæmd
í góðri trú. Endurheimt votlenda
snýst ekki um að finna sökudólga
heldur er um að ræða framlag til að
draga úr hnattrænni hlýnum, sem
er veruleg ógnun við líf á jörðinni
og tilveru alls mannkyns. Það
eru fyrir hendi nægar rannsóknir
og þekking á áhrifum framræslu
til þess að alþjóðasamfélagið
samþykkti endurheimt votlenda
sem mögulega aðgerð til að draga
úr losun gróðurhúsalofttegunda;
það eitt ætti að nægja okkur til að
grípa til aðgera. Tíminn til aðgerða
í loftslagsmálum er að renna út. Við
ættum sífellt að stefna að aukinni
þekkingu með meiri rannsóknum,
en þekkingin er þegar næg til
að vita að endurheimt votlenda
skilar verulegum ávinningi í
loftslagmálum og þá er annar
ávinningur ótalinn.
Hér á eftir er fjallað um nokkur
atriði úr grein dr. Guðna og dr.
Þorsteins, sem ástæða er til að ræða
nánar.
1. Í greininni segja þeir: „Athygli
vekur hversu mikil óvissa
er í losunarstuðlum IPCC og
sérstaklega hversu mikið stuðlar
hafa hækkað fyrir graslendi á
framræstu votlendi frá 2006 til
2013 (1. tafla). Það mætti kafa
ofan í hvað þar liggur að baki
en það sýnir kannski fyrst og
fremst að það er erfitt að mæla
losunina og aðferðafræðin er
enn til skoðunar“
Hér er dregin sú ályktun að
breytingar sem orðið hafa á
stuðlum IPCC frá 2006–2013
sýni hve örðugt sé að mæla
þessa losun án þess að nein rök
séu færð fyrir því. Þessi ályktun
þeirra stenst engan veginn
skoðun. Breytingar á þessum
stuðlum frá 2006 til 2013
endurspegla mikla aukningu í
mælingum á losun og sterkari
vísindalegan bakgrunn
viðkomandi stuðla. Árið 2006
þegar IPCC endurskoðaði
þáverandi leiðbeiningar um
hvernig meta skyldi losun
gróðurhúsalofttegunda, hafði
áhrifum framræslu á losun verið
lítill gaumur gefinn og óvissan
því mikil. Árið 2011 var hins
vegar samþykkt að endurheimt
votlenda skyldi vera meðal
þeirra aðgerða sem hægt væri
að nýta til að draga úr losun.
Tillagan sem sú samþykkt
byggðist á var upphaflega
flutt af fulltrúum Íslands. Í
kjölfar þeirrar samþykktar
var IPCC falið að endurskoða
fyrri leiðbeiningar um hvernig
meta skyldi breytingar á losun
vegna þessara aðgerða. Þær
leiðbeiningar byggja á afar
ítarlegri heimildavinnu úr
birtum rannsóknum og ritrýni.
Þeir sem hug hafa á, geta kynnt
sér heimildir að baki stuðlunum
og hvernig staðið var að mati á
þeim á heimasíðu IPCC (http://
www.ipcc-nggip.iges.or.jp/
public/wetlands/pdf/Wetlands_
Supplement_Entire_Report.
pdf).
2. Höfundar halda því fram að IPCC
noti sömu stuðla fyrir tempruð
og norðlæg (boreal) svæði
sem að ekki er raunin. Fyrir
landgerðina „Tún/Cropland“
er einn stuðull fyrir losun úr
framræstum landi (7,9 t C ha-1
ári-1 ) fyrir bæði loftslagsbeltin.
Fyrir „Grassland (Mólendi)“ eru
hins vegar aðskildir stuðlar 5,7 t
C ha-1 ári-1 fyrir norðlæg svæði
og þrír stuðlar fyrir tempraða
loftslagsbeltið: 5,3 t C ha-1 ári-1
fyrir næringarsnauð svæði,
6.1 t C ha-1 ári-1 fyrir mikið
framræst næringarrík svæði
(deep drained, nutrient rich) og
3,6 t C ha-1 ári-1 fyrir grunnar
framræslur á næringarríkum
jarðvegi (shallow drained,
nutrient rich)3. Höfundar
velta fyrir sér : „hvort losun
á koltvísýringi úr íslenskum
mýrum sé jafn hröð og í löndum
með bæði verulega hlýrri og
lengri sumur en við njótum.“
Þetta á ekki við um „Mólendið“
því þar eru mismunandi stuðlar.
Varðandi „Tún/Cropland“ þá
virðast þeir gera ráð fyrir að
verið sé að yfirfæra mælingar á
tempraða beltinu yfir á norðlægt
loftslag. Heimildir að baki
stuðlinum er hins vegar m.a.
frá Noregi og Finnlandi og er
mat IPCC meðalgildi fyrir bæði
loftslagsbeltin, en ekki bara
annað sem sé svo yfirfært á hitt.
3. Rannsókn sem þeir vitna til
varð andi Vesturland greinir
frá niðurstöðum mælinga á
fimm óræktuðum svæðum á
framræstu landi en ekki fjórum
mýrartúnum eins og kemur
fram í grein þeirra:
„Í ráðstefnuritinu (6) er
greint frá losun í mýrartúnum
á Vesturlandi á árunum 2002,
2003 og 2007 og ef tekið er
meðaltal mælinganna þá er
árleg meðallosun á C 5,59 t/
ha. Þetta er meðaltal mælinga
frá fjórum stöðum“. Þessi
meðallosun fellur afar vel að
stuðlum IPCC upp á 5,7 t C
ha-1 ári-1 fyrir „Grassland“
(mólendi) á norðlægum slóðum.
4. Rannsókn sem vísað er til
á Suðurlandi tekur einvörðungu
til losunarhraða úr efsta hluta
jarðvegsins. Þar var losunin
metin fyrir jarðveg niður að
þekktu öskulagi (á um 30 cm
dýpi) sem var sameiginlegt
öllum jarðvegskjörnum sem
skoðaðir voru. Hins vegar nær
virkni jarðvegsörvera sem sjá
um niðurbrot lengra niður,
eða eins djúpt og hitastig og
aðgengi að súrefni leyfir.
5. Samanburður á losun á C
og N, sem greinarhöfundar velta
fyrir sér, er í sjálfu sér áhugaverð
leið til að meta niðurbrotið sem
á sér stað. Við vitum ekki til
að það hafi verið gert hér á
landi. Það má benda á að ekki
er nóg að taka eina afmarkaða
kvísl af köfnunarefnis (N)
streyminu (upptöku gróðurs) og
láta sem það gefi heildarmynd
af niðurbrotinu. Það þarf, eins
og þeir benda sjálfir á, að
gera grein fyrir afdrifum alls
þess N sem losnar. Upptaka
ofanjarðarhluta plantna yfir
vaxtartímann er bara einn
þáttur. Önnur losun, útskolun,
uppgufun og uppsöfnun eru
atriði sem einnig þarf að meta.
Kolefnisforði jarðvegs er heldur
ekki einsleitur í samsetningu og
ekki sjálfgefið að það efni sem
brotnar niður og veldur losun
á C hafi allt sama hlutfall af C
og N. Það eru ansi hæpin rök
að nota útreiknað gildi á losun
á N í jarðræktartilraun þar sem
stór hluti jöfnunnar er óþekktur
til þess að vefengja stuðla fyrir
losun á C sem byggðir eru á
beinum mælingum.
6. Hið mikla tap á N sem verður
við niðurbrotið á lífrænu efni
og er samkvæmt því sem þeir
segja aðeins að litlu leyti tekið
upp af gróðrinum, er enn ein
ástæða þess að endurheimta
votlendi. Með því að láta
þau standa framræst tapast
næringarefnin úr þeim og þau
verða rýrari sem ræktarland. Ef
við þurfum á þeim að halda sem
framtíðarræktarlandi þá er betra
að geyma þau blaut en framræst,
þannig varðveitum við betur
næringarefnin í jarðveginum.
7. Höfundar telja „að það megi
ætla að losun sé minni þar sem
kolefni er minna í jarðveginum“.
En svo þarf ekki að vera. Þetta
gildir þá aðeins, að hraði
niðurbrotsins takmarkist af
kolefni. Það eru fjölmargir
aðrir þættir sem ákvarða hraða
á niðurbrotinu svo sem framboð
næringarefna og súrefnis. Áhrif
mismunandi jarðvegs hafa
verið skoðuð hér á landi þar
sem losun úr jarðvegskjörnum
með mismunandi jarðvegi var
mæld við staðlaðar aðstæður.
Niðurstaðan benti til að öndunin
væri ekki í beinu sambandi við
magn kolefnis í jarðvegi en þar
segir orðrétt:
„Fylgni milli jarðvegsöndunar
og prósentu kolefnis sýnir
að mikið kolefni eitt og sér
jafngildir því ekki að mikil
öndun eigi sér stað. Einnig sýna
gögnin að gæði lífrænna efna í
jarðvegi fyrir örverustarfsemina
fer heldur ekki einungis eftir
magni niturs. Aðhvarfsjafnan
fyrir fylgni bæði kolefnis og
niturs við jarðvegsöndun er
annars stigs jafna sem sýnir að
öndunin er mest við um 1% nitur
og um 17% kolefni.”2 Öndunin
var minni við bæði meira og
minna kolefnismagn en 17%,
sem er raunar dæmigert innihald
fyrir íslenskan votlendisjarðveg
á Suðurlandi svo dæmi sé tekið.
8. Höfundar fullyrða að:„Algengt
er að 50 m séu á milli skurða
hér á landi“. Þessi viðmiðun
á fyrst og fremst við um
framræsluskurði sem grafnir
voru til túnræktar. Utan túna
Framræslur í Mýrdalnum.