Bændablaðið - 28.03.2019, Qupperneq 36

Bændablaðið | Fimmtudagur 28. mars 201936
Ætiþistlar og grænmetið sem úr
þeim er unnið, þistilhjörtu, eru
upprunnir frá löndunum við
Miðjarðarhaf. Æti hluti blómsins,
sem flokkast sem grænmeti, er í
raun óþroskað blóm og blómbotn
sem kallast hjarta og nýtt áður en
plantan blómgast.
Samkvæmt reiknikúnstum
Matvæla- og landbúnaðarstofnunar
Sameinuðu þjóðanna var
heimsframleiðsla á þistilhjörtum
árið 2016 tæp 1,5 milljón tonn.
Ítalía er stærsti framleiðandinn
með tæplega 366 þúsund tonna
ársframleiðslu. Egyptaland er í
öðru sæti með framleiðslu á um
236 þúsund tonnum og Spánn í því
þriðja með tæp 185 þúsund tonn. Þar
á eftir er Perú með rúm 108 þúsund
tonn og Argentína með rétt rúma
107 tonna ársframleiðslu. Í kjölfarið
fylgja svo Alsír, Kína, Marokkó,
Bandaríki Norður-Ameríku,
Frakkland, Tyrkland og Túnis með
ársframleiðslu sem er frá rúmum 97
þúsund tonnum og niður í um 26
þúsund tonn.
Ítalir eru sú þjóð sem sagt er að
borði mest af þistilhjörtum en neysla
hjartanna hefur verið að aukast um
allan heim undanfarna áratugi.
Samkvæmt upplýsingum á vef
Hagstofu Íslands voru flutt inn rétt
tæp 72 tonn af ferskum ætiþistlum
árið 2018. Mestur er innflutningurinn
frá Hollandi, rúm 53 tonn, og
næstmestur frá Bretlandseyjum,
6,6 tonn, og síðan Frakklandi, 6,4
tonn. Þessar tölur segja samt ekkert
um uppruna ætiþistlanna þar sem
þeir eru hvorki ræktaðir í Hollandi
né Danmörku og ræktun þeirra er
takmörkuð í Frakklandi.
Ekki fundust tölur um
innflutningsmagn á niðursoðnum
ætiþistlum né ætiþistlum í olíu.
Ættkvíslin Cynara og tegundin
cardunculus
Tegundir innan ættkvíslarinnar
Cynara eru ellefu. Þær eru allar
fjölærar og líkjast þistlum, Cirsium
sp., í útliti en tilheyra annarri
ættkvísl plantna sem á íslensku hafa
verið kallaðir ætiþistlar.
Ættkvíslin Cynara er upprunninn
í löndunum í kringum og við botn
Miðjarðarhafsins, norðanverðri
Afríku og á Kanaríeyjum.
Sú tegund sem við þekkjum
sem ætiþistil er ræktunarafbrigði
sem ekki þekkist í náttúrunni og
kallast á latínu C. cardunculus og
stundum er bætt aftan við heitið
var. scolymus til að tengja plöntuna
við villta forfeður sína. Óþroskuð
blóm plöntunnar, blómbotninn og
efsti hluti stöngulsins eru hin einu
sönnu þistilhjörtu.
Ætiþistlar eru stórar og
fyrirferðarmiklar plöntur með
marggreinda forðarót og ná allt að
tveggja metra hæð en eru yfirleitt
um 1, 5 metrar að hæð. Blöðin
gagnstæð, stór og gróskumikil, milli
50 og 90 sentímetrar að lengd og 8
til 30 að breidd, silfurgræn og með
djúpum flipum. Blómin mörg saman
og mynda þétta körfu sem er 8 til
15 sentímetrar að þvermáli, litablá
á löngum og breiðum og hærðum
stöngli. Blómhlífin samsett úr
mörgum þykkum, oddhvössum og
þríhyrningslaga reifablöðum.
Æti hluti blómsins, sem flokkast
sem grænmeti, er í raun óþroskað
blóm og blómbotn sem kallast hjarta
og nýtt áður en plantan blómgast.
Eftir blómgun trénar blómbotninn
hratt og verður óætur.
Líkt og með aðrar plöntur sem
lengi hafa verið í ræktun er til fjöldi
ólíkra afbrigða og yrkja af ætiþistlum
sem eru mismunandi að stærð, lit og
bragði. Af þeim 140 yrkjum sem til
eru á skrá eru um 40 þeirra talsvert
mikið í ræktun.
Ólíkum yrkjum er annaðhvort
fjölgað með skiptingu eða fræjum.
Af yrkjum sem gefa af sér stór
græn þistilhjörtu og fjölgað er með
skiptingu má nefna 'Vert de Laon',
'Camus de Bretagne' og 'Castel'
sem koma frá Frakklandi og 'Green
Globe', sem er mest ræktaður í
Bandaríkjum Norður-Ameríku og
Suður-Afríku. Yrkin 'Verde Palermo'
frá Ítalíu, 'Blanca de Tudela' frá
Spáni, 'Argentina' og 'Española'
koma frá Síle, 'Blanc d'Oran'
Alsíe en 'Sakiz', 'Bayrampasha' frá
Tyrklandi eru öll miðlungsstór og
græn. Frá Ítalíu koma líka stór og
purpuralitu afbrigðin 'Romanesco'
og 'C3'. Purpurarauð og miðlungsstór
þistilhjörtu er 'Violet de Provence' frá
Frakklandi, 'Brindisino', 'Catanese',
'Niscemese' sem mest eru ræktuð á
HELSTU NYTJAJURTIR HEIMSINS
Ætiþistlar og þistilhjörtu
Vilmundur Hansen
vilmundur@bondi.is
Samkvæmt upplýsingum á vef Hagstofu Íslands voru flutt inn rétt tæp 72 tonn af ferskum ætiþistlum árið 2018.
Ætiþistill sem búið er að fjarlægja hjartað úr.
Marilyn Monroe var kosinn þistilhjartadrottning Kaliforníuríkis árið 1949 og
var það í fyrsta sinn sem sú merka fegurðarsamkeppni fór fram.