Bændablaðið - 28.03.2019, Blaðsíða 38

Bændablaðið | Fimmtudagur 28. mars 201938
Sú stefna markaðssamfélagsins
að viðskipti séu eingöngu hagræn
og eigi sjálfkrafa að vera sem
mest er dregin í efa. Við myndina
bætist misjafnt vistspor matvöru,
lyfjanotkun í matvælaframleiðslu,
fyrirhyggjulaus verksmiðju­
framleiðsla og jafnvel rányrkja.
Grænum gildum er haldið fram
og kröfur um matvælaöryggi
verða háværar þegar loftslagsváin
eykst og samkeppni stórvelda um
áhrifasvæði harðnar.
Eyjan Ísland fer ekki varhluta af
þessari þróun. Kröfur koma fram um
breytta stefnu í matvælaframleiðslu
og innflutningi. Endurbætt
matvælastefna í hnotskurn felur
í sér sjálfbærni, lágt vistspor,
hollustu, hreinleika, framleiðslu-
og dreifingaröryggi og verðlag í
samræmi við jafnt kaupmátt sem
þessi lykilatriði er megininntak
matvælastefnu sem hentar hér á landi.

Vor innri markaður
Við getum framleitt mikið af
fiskmeti, kjötvöru, mjólkurvöru og
grænmeti. Einnig töluvert af mat
sem hefur lengi verið dæmigerð
innflutningsvara; sumpart með
nýtingu jarðvarma. Hlýnun loftslags
bætir ræktunarskilyrði, t.d. í korn-
og grænmetisræktun. Framleiðsla
matvæla er nú að sumu leyti
héraðsbundin og verður það ávallt.
Engu að síður er mikilvægt að minnka
þá bindingu og tryggja að fjölbreytt
matvæli verði framleidd í öllum
landsfjórðungum. Þar koma ekki
aðeins við sögu loftslagsbreytingar
heldur einnig hættan á að öflug
eldgos, eða önnur vá, geti tímabundið
hamlað fæðuöflun eða dreifingu
matvæla.
Samhliða skynsamlegu
skipulagi matvælaframleiðslu er
afmiðjun hennar mikilvæg. Fleira
kemur nefnilega til en fjárhagsleg
hagræðing þegar horft er til vinnslu,
framleiðslu og dreifingu matvæla.
Sláturhús, fiskveiðar, afurðastöðvar,
verslun og stöðvar með endurnýtingu
lífrænna leifa verða að taka mið
af vistspori matvöru, kominni til
neytandans. Af þeim sökum þarf, að
hluta, til að vinda ofan af samþjöppun
í öllum þessum greinum. Fjölga og
dreifa fyrirtækjunum. Gera á fólki
kleift að kaupa matvöru eftir vigt og
í vistvænum umbúðum, með lágu
kolefnis- og vistspori og sem allra
ferskasta. Samtímis minnkar matarsóun
og dýravernd er betur tryggð.
Upprunamerking og fjölbreytni
Sú afmiðjun matvælaframleiðslu
og vörudreifingu sem ýtir undir
sjálfbærni og visthæfni hefur á sér
aðrar hliðar. Aukin umverfisvitund
neytenda leiðir til meiri áhuga
á því að vita hvaðan matvara
kemur og við hvaða aðstæður
hún er framleidd. Áhugi fólks
á að kaupa matvöru beint af
framleiðanda hefur líka aukist.
Með nýjum ferðamönnum, sem
hafa reynslu af staðbundnum
matvörum, vex áhuginn á uppruna
matvara. Í upprunamerkingu felst
líka hvati til framleiðenda um að
stunda nýsköpun í sínum geirum.
Alkunna er að staðbundin, jafnvel
sérhæfð, matvælaframleiðsla gerir
að verkum að neytendur horfa til
sérkenna svæða og vinnsluaðferða.
Það hvetur til að neyta matar, t.d.
vegna bragðs og gæða, og leita
uppi fjölbreytni í landshluta eða
á milli landshluta. Ávinningur
alls þessa er meiri en eintóm
fjárhagsleg hagræðing eða stöðug
samþjöppun skilar neytendum og
samfélaginu.
Vistspor innflutnings
Sjálfbærni matvælaöflunar á
Íslandi miðar nú (og mun miðast)
við einstakar greinar en ekki
matvælageirann í heild. Lega
landsins er mjög fjölbreyttri
matvælaframleiðslu of erfið. Í
öllum tilvikum verða þrír þættir
sjálfbærni að vera uppfylltir; sá sem
snýr að náttúru, sá samfélagslegi og
efnahagsþátturinn. Ákveða verður
hvort viðmið sjálfbærni skuli taka
til heildarferlis vöru frá uppruna til
neytandans eða aðeins til ólíkra þátta
ferlisins, hvers fyrir sig. Jafnvel til
þess hvort lífsferlisgreining (LCA)
eigi við. Hún greinir allt ferli vörunar
frá ræktun/framleiðslu til eyðingar
þess sem eftir verður og gerir okkur
kleift að meta vistsporin. Þar skiptir
lífræn ræktun miklu máli. Vistspor
lífrænna innlendra vara er lægra en
sambærilegra vara úr hefðbundinni
ræktun.
Ljóst er að sjálfbært og
kolefnishlutlaust Ísland mun styðjast
við innflutning matvæla í verulegu
magni. Fjárhagsleg hagkvæmni er
ekki mikilvægasta mælistikan á hvað
skuli flutt inn og hvernig, og hvað
ekki. Fyrsta mælistika á einfaldlega
að vera vistspor vöru. Það leiðbeinir
um hvar skynsamlegast sé að leita
hennar; heima fyrir eða erlendis.
Auk þess er sjálfsagt að gæta
að árstíðum og haga snjöllum
innflutningi eftir þeim. Með því
má lágmarka langar flutningsleiðir
með matvæli af suðurhveli jarðar
og miðbaugssvæðum. Sannarlega
er verð til neytandans mikilvægt í
reiknidæminu. Í því skyni verðum
við að samþætta verð og vistspor
og viðurkenna að verðlag skuli taka
mið af viðbrögðum við loftslagsvá,
ekki bara innflutningsverðinu. Um
leið ber að tryggja holl matvæli
og sem hreinust. Einfaldar lausnir
í matvælastefnu á borð við
innflutning matvöru vegna lágs
verðs eingöngu, eða ofuráhersla
á samkeppni, geta hvorki tryggt
okkur vistvænar vörur né hollustu.
Sú úrelta markaðshagfræði stenst
ekki hækkandi hitastig um alla jörð.
Hollusta í fyrirrúmi
Af hverju horfa æ fleiri til hollustu
þess sem þeir leggja sér til munns?
Ein ástæðan er aukin vitneskja
um áhrif fæðu á heilsufar manna.
Önnur er vaxandi óþol fólks
gagnvart stórbúskap með eins konar
verksmiðjuyfirbragði sem nýtir lyf
og plöntuvarnarefni í miklum mæli.
Enn önnur ástæða er fráhvarf í ýmiss
konar ræktun frá gróðurmold (önnur
efni notuð í staðinn) og frá hollri
fóðri dýra í ræktun eða eðlilegum
aðbúnaði þeirra. Nú orðið hafa æ
fleiri neytendur áhuga á ferskum
matvælum í stað vöru sem er
fryst, íblönduð eða forelduð, hvað
þá geymd í málmdósum eða
plastumbúðum. Sum efni í plasti
sýna sig að vera skaðleg.
Viðhorfin ýta undir innlenda
framleiðslu og gæðakröfur til
innfluttra matvæla. Hér á landi er
lyfjanotkun í lágmarki og hreinleiki
mikill vegna prýðilegs vatns og
jarðvegs, að mestu án mengunar.
Íslensk húsdýr eru við góða heilsu
jafnt yfir. Ástandið er breytilegt
eftir viðskiptalöndum okkar en tvær
staðreyndir þó ljósar: Sýklar og veirur
eru mun algengari í matvælum í
allmörgum viðskiptalandanna en hér
og lyfjanotkun, einkum sýklalyfja,
algeng. Plöntuverndarvörur eru
nýttar á Íslandi en í minna mæli
en í viðskiptalöndunum, og nánast
ekkert í ylræktinni. Þetta kann þó
að breytast með hlýnun loftslagsins
og aðkomu fleiri skaðlegra lífvera
en áður.

Breyttar áherslur
Flestir sérfræðingar eru sammála
um að landræktun dýra til matar,
t.d. jórturdýra, hefur nú þegar valdið
of miklu álagi á jarðveg, lággróður,
skóga og vatnsbirgðir heimsins.
Rétt er að minnka heildarneyslu
dýraafurða af landi. Þó er það
staðbundið hvað hentar best, í
samræmi við ræktunarskilyrði,
landrými og fleira. Mörgum
húsdýrum fylgir mikill úrgangur og
einnig framleiðsla metans sem er
erfið gróðurhúsalofttegund.
Manneldismarkmið eru ólík frá
einum heimshluta til annars. Engu
að síður er mikilvægt að minnka
kjötneyslu umtalsvert á heimsvísu og
auka jurtaneyslu að ákveðnu marki
sem aldrei verður fullsett. Slíkt ýtir
undir heilnæma lífshætti sem fylgja
fjölbreyttri fæðu. Mikil tækifæri
bíða hérlendis í ræktun grænmetis
og berja utandyra, í gróðurhúsum
og í jarðvegi upphituðum með
affallsvatni. Þar kemur við
sögu hreinleiki og engin notkun
plöntuverndarefna í gróðurhúsum
en fremur lítil í utanhússræktun.
Sum störf er unnt að vélvæða og
stunda innræktun í mjög stórum
einingum. Hér verður ekki fjallað um
útflutning matvöru af landi en þar
liggja þó miklir hagsmunir, einkum
í ylræktinni; að töluverðu leyti ný
stóriðja, ef vistvænir flutningar eru
tryggðir.
Nýsköpun

Hér á landi er verið að þróa fæðu-
bótarefni úr sjávarfangi, sem
kann að minnka losun metans frá
húsdýrum svo um munar, og bæta
fóðrun dýra í sama markmiði.
Matvælastefna verður að ríma vel
við fjölbreytta nýsköpun. Hún
getur snúist um fjölbreyttari og
hollari matvöru, nýtingu hráefnis
sem hefur verið sniðgengið og
bættar geymsluaðferðir. Lykilatriðin
eru bætt nýting hráefnis og
endurnýting úrgangs úr alls konar
framleiðsluferlum, hvort sem er t.d.
mysu, blóðs eða afskurðar; jurtaleifa
eða lífræns áburðar úr jarðgerð.
Nýsköpun hlýtur líka að beinast
að því að lágmarka kolefnisspor í
matvælaframleiðsu og dreifingu
matvöru.

Byggðastefna er forsenda
matvælaöryggis

Matvælaframleiðsla í borgum og
bæjum er hreint ekki útilokuð en
hún verður ekki meginþáttur í
tryggri matvælastefnu. Til hennar
þarf öfluga, innlenda öflun matvæla,
hvort sem er í dreifbýli eða úti á
sjó og í ferskvatni. Innfluttar og
mikilvægar viðbætur í vöruúrvali hér
á landi verða heldur ekki meginþáttur
í matvælastefnunni.
Nægur fjöldi býla, fleytur til
sjósóknar, heilbrigðir stofnar
dýra, hvort sem er í landbúnaði
eða úti á mörkinni og í sjó, ásamt
verkkunnáttu fólks eru forsendur
matvælaöryggis. Þess vegna er
matvælastefna líka byggðastefna
og raunar flest önnur stefnumótun
sömuleiðis, allt frá ferðamennsku til
velferðaþjónustunnar. Matvælastefna
sem hluti byggðastefnu (og öfugt!)
nýtir ólíkar aðstæður og sérkenni
landshluta til að verða aðlaðandi í
augum þorra kaupenda. Gildir einu
til hvaða landshluta er horft. Hófleg
dreifing matvælaframleiðslu um
landið allt í byggð eykur öryggi og
minnkar öll helstu vistspor.
Ari Trausti Guðmundsson
Höfundur er þingmaður VG í
Suðurkjördæmi
MENNING&MINNINGAR
LESENDABÁS
Drög að matvælastefnu
Ari Trausti Guðmundsson.
Aðalfundur ÍSTEX hf. verður haldinn
miðvikudaginn 3. apríl 2019, kl. 19:00
í húsnæði félagsins í Mosfellsbæ.
Dagskrá:
1. Almenn aðalfundarstörf samkvæmt 15. grein samþykkta félagsins.
2. Heimild aðalfundar til handa félagsstjórn til kaupa á eigin hlutabréfum.
3. Þróunarmál - Aukin söluverðmæti ullar.
4. Önnur mál, löglega upp borin.
Ársreikningur félagsins mun liggja frammi á skrifstofunni í Mosfellsbæ
viku fyrir aðalfund hluthöfum til sýnis.
Aðgöngumiðar og fundargögn verða afhent á skrifstofu félagsins að
Völuteig 6 í Mosfellsbæ á fundardag.
Mosfellsbæ, mars 2019.
Stjórn ÍSTEX hf. Upplýsingar og pantanir astjorn.is eða í síma 462 3980
facebook.com/astjorn – youtube.com/astjorn
Stofnaðar 1946Kristilegar sumarbúðir
Einstakar
sumarbúðir
í stórkostlegri
náttúru
Verð innan
við 6500 kr.
á sólarhring