Fréttabréf Öryrkjabandalags Íslands - 01.03.1989, Qupperneq 12

Gísli Helgason forstöðumaður:
Blindur er ekki
bóklaus maður
Til er málsháttur sem segir að
„blindur sé bóklaus maður".
Þessi málsháttur er sennilega
kominn frá þeim tímum er blint
fólk átti þess ekki kost að lesa
bók. Þess vegna hafa þeir sem
ekki höfðu aðgang að bókum
verið hálfblindir að mati bóka-
ormanna. Nú er það staðreynd
aðblintfólkgeturlesiðnærri því
hvaða prentaðabók sem er, hafi
það viðeigandi hjálpartæki
ásamt réttum hugbúnaði við
hendina. Þettaerótrúlegtensatt
og verður í þessari grein reynt að
gera grein fyrir þeim helstu
hjálpartækjum sem blindu og
sjónskertu fólki standa til boða
til lestrar og ritvinnslu.
Þegar blindraletrið var fund-
ið upp árið 1825 opnuðust
blindu fólki áður óþekktar leiðir
til bóklestrar. Blindraletrið er
sett saman úr 6 punktum, en
helsti ókosturinn við það er
hversu fyrirferðarmikið það er.
Menn reyndu að búa til bækur
með venjulegum upphleyptum
stöfum, en þær urðu ekki síður
fyrirferðarmiklar og fólki reynd-
ist erfiðara að finna lögun upp-
hleyptra bókstafa, nema
blindraletrið. Það er skiljanlegt
vegna þess að blindraletrið er
byggt upp á sex punktum, en
lögun hinna ýmsu bókstafa er
mismunandi og því eru slíkir
upphleyptir stafir ærið sein-
lesnir. Þrátt fyrir að blindra-
letrið sé til, hafa vísindamenn
unnið sleitulaust að rannsókn-
um á hentugri leiðum fráþví fyrir
stríð. Árangur hefur orðið hreint
ótrúlegur, en samt er blindra-
letrið ómissandi þáttur í þessum
nýjutækjum.
Gamli blindrakennarinn
Gísli Helgason
minn, Einar Halldórsson, hafði
mikinn áhuga á slíkri tækni og
fylgdist mjög vel með á því sviði.
Hann sagði mér einhvern tíma
frá tæki sem leit út eins og blý-
antur eða penni. Þegar þvi var
rennt eftir blaði sem skrifað var
á, gaf það frá sér hljóðmerki,
mismunandi mörg eftir því
hvaða staf eða tákn var um að
ræða. Þetta tæki sem mig minn-
ir að kallað hafi verið optafón,
var óþj ált í notkun vegna þess að
menn þurftu að læra stafina upp
á nýtt, eins og þeir sem áhuga
hafa á morsi verða að læra allt
morsstafrófið til þess að geta
notað það. Þessi blýantur var
ekki lengi í notkun, en hann
mun hafa verið fundinn upp rétt
fyrir beimsstyrjöldina fyrri.
Næsta skrefið var svo að
reyna að þróa tæki sem gæti birt
upphleypta mynd af bókstöf-
um. Slíkt tæki kom á mark-
aðinn fyrir tæpum tveimur ára-
tugum og hingað til landsins
kom slíkt tæki árið 1973, en
Lionsklúbburinn Freyr gaf
Blindrafélagi íslands slíkt tæki.
Þetta tæki kallast optacon. Það
er á stærð við venjulegt lítið
kassettutæki og er frekar létt í
meðförum. Við þetta tæki er
tengd sérstök linsa sem tekur
mynd af bókstafnum og birtir
hana upphleypta á litlum fleti
sem vísifingri vinstri handar er
stutt á. Örlitlir punktar hreyf-
ast mjög hratt þegar myndin af
stafnum birtist og kemur
upphleypta myndin fram sem
titringur í fingurinn. Það kostar
mikla þjálfun að nota opta-
coninn eða ritsjána og eru frem-
ur fáir sem hafa náð leikni í
notkun hans. Þó er leshraðinn
ekki mikill, þeir sem eru mjög
færir ná tæplega sjötíu orðum á
mínútu. Optaconinn er algengt
hjálpartæki á meðal sjón-
skertra víða erlendis t.d. í Svi-
þjóð, en þar fá flest allir sjón-
skertir sem fara í endurhæf-
ingu kennslu í meðferð opta-
consins. Þettatæki hefurvaldið
byltingu fyrir marga blinda og
sjónskerta. Þannig hafa þeir
getað kynnt sér og jafnvel lesið
vélritaðan eða prentaðan bók-
artexta. Hér á landi eru nokkrir
aðilar sem hafa notað optacon
sér tilhjálpar.
Það var svo nokkru seinna
sem menn fóru að þróa sérstök
lessjónvarpstæki. Þau eru
þannig úr garði gerð að bók eða
blaði er stungið undir myndavél
sem tengd er við sjónvarpsskjá.
Vélin birtir mynd af textanum á
sj ónvarpsskj ánum og hægt er að
stækka venjulegan lestexta allt
að sextán sinnum. Á þennan
hátt hefur sjónskertu fólki
reynst kleift að gjörnýta þá litlu
sjón sem það hefur til lestrar.
Augnlæknar og sérfræðingar í
12