Fréttablaðið - 16.05.2020, Qupperneq 71

Minjasafn Austurlands á Egilsstöðum, Tækni-minjasafn Austurlands
á Seyðisfirði og Sjóminjasafn
Austurlands á Eskifirði ásamt
Gunnarsstofnun, menningar- og
fræðasetri á Skriðuklaustri í Fljóts-
dal, leiddu samstarfsverkefnið
Austfirskt fullveldi – sjálf bært
fullveldi í tilefni af 100 ára afmæli
fullveldis Íslands.
Elsa Guðný Björgvinsdóttir,
safnstjóri Minjasafns Austurlands,
segir hugmyndina að sýningunni
hafa kviknað þegar Austurbrú,
þverfagleg stofnun í forsvari fyrir
þróun atvinnulífs, rannsókna og
menntunar í fjórðungnum, kallaði
saman fólk úr menningargeir-
anum til að ræða hvernig ætti að
halda upp á tímamótin á Austur-
landi.
„Söfnin á svæðinu voru áhuga-
söm um að standa fyrir við-
burði í tengslum við tímamótin.
Niðurstaðan varð sú að þau, ásamt
Gunnarsstofnun, myndu samein-
ast um sýningu í tilefni afmælisins
en Austurbrú myndi sjá um verk-
efnastjórn og halda í alla þræði,“
segir Elsa.
Á sýningunni var frumlegum
aðferðum beitt til að skoða og
skapa umræðu um hugtökin full-
veldi og sjálf bærni út frá aðstæð-
um barna. Kjarninn var fjórskipt
sýning, sem sett var upp á þessum
söfnum og Gunnarsstofnun. Á
hverjum stað voru tvö börn í
forgrunni, annars vegar barn frá
árinu 1918 og hins vegar barn af
sama kyni og á sama aldri árið
2018. Aðstæðum barnanna var lýst
í fyrstu persónu frásögnum þar
sem komið var inn á mismunandi
málefni sem tengjast heimsmark-
miðum Sameinuðu þjóðanna um
sjálf bæra þróun, svo sem fátækt,
hungur, heilsu, menntun, jafnrétti,
aðgang að vatni, sjálf bæra orku,
atvinnumöguleika og nýsköpun.
Sýningin var opnuð þann 17.
júní árið 2018 og stóð yfir fram á
haustið. Þann 1. desember sama
ár var hún sameinuð á einum stað
í Menntaskólanum á Egilsstöðum
í tengslum við fullveldishátíðar-
höldin fyrir austan.
„Sögurnar voru frumsamdar en
byggðar á heimildum á aðstæðum
barna þá og nú. Þær voru mynd-
skreyttar með ljósmyndum sem
voru annars vegar af barni í nútím-
Sjálfbærni með augum barna
Í tilefni fullveldisafmælisins 2018 skoðuðu Austfirðingar líf barna nú og fyrir 100 árum út frá
heimsmarkmiðum Sameinuðu þjóðanna um sjálfbæra þróun á frumlegri og fróðlegri sýningu.
Elsa Guðný Björgvinsdóttir, safn-
stjóri Minjasafns Austurlands.
FRÉTTABLAÐIÐ/VALLI
Ískalt grunnvatn, funheitir hverir, stöðuvötn og straumvötn, mýr-lendi og urmull fossa og flúða.
Á fullveldisdaginn 2018 opnaði
Náttúruminjasafnið stórglæsilega
sýningu í Perlunni sem ber heitið
„Vatnið í náttúru Íslands.“ Sýningin
miðlar þeirri fjölbreyttu ásýnd
sem vatnið tekur sér hér á landi og
fjallar um það frá ýmsum hliðum,
allt frá margvíslegum eiginleikum
vatnsauðlindarinnar til fjölbreyti-
leika vatnalífríkisins.
Sýningin hefur vakið verð-
skuldaða athygli fyrir skýr og
skemmtileg efnistök sem höfða
til fólks á öllum aldri. „Það getur
verið snúið að miðla upplýsingum
um sama efni til ólíkra hópa, en að
sýningunni kemur kunnáttufólk úr
öllum áttum – náttúrufræðingar,
safnkennarar, tungumálasnill-
ingar, hönnuðir, teiknarar, lista-
og iðnaðarmenn,“ segir Hilmar
J. Malmquist, forstöðumaður
Náttúruminjasafns Íslands. Stað-
setningin er heldur engin tilviljun,
en Perlan hvílir á sex tönkum sem í
dag rúma alls um 24 milljónir lítra
af heitu vatni. „Fyrst kom staður-
inn og svo efnistök sýningarinnar,
ferskvatnið, sem jafnframt er á
rannsóknasviði Náttúruminja-
safnsins,“ segir Hilmar.
Einkennisdýrið er lirfa
Einkennisdýr sýningarinnar er
vatnsköttur, sem er ungviði eða
lirfustig vatnabjalla, og leiðir hann
unga gesti í gegnum sýninguna.
„Okkur fannst hann viðeigandi.
Vatnskettir eru fallegir í laginu,
minna á dreka, þrífast við mismun-
andi aðstæður og eru mjög lífseigir
og knáir þrátt fyrir að vera smáir.“
Alþjóðleg verðlaun
Á sýningunni er margmiðlunar-
tækni töluvert notuð í miðlun á
efni og vann Náttúruminjasafnið
með tveimur leiðandi fyrirtækjum
á því sviði, Gagarín hér heima og
hinu þýska ART+COM studios.
Gagarín hlaut í fyrra eftirsótt
hönnunarverðlaun í Evrópu fyrir
þrjár margmiðlunarstöðvar á
sýningunni: Fossar, sem er mynd-
rænn hljóðskúlptúr, Rennslis-
mæla, gagnvirka stöð sem sýnir
rauntímarennsli í 18 íslenskum
ám og Vistrýni, gagnvirka stöð þar
sem gestir kanna lífríki í votlendi
Íslands. „Verðlaunin hafa veru-
lega þýðingu fyrir Náttúruminja-
safnið og íslenskt safnastarf og
við hömpum þeim með stolti og
auglýsum þannig sýninguna. Þessi
sýningaratriði eru snilldarlega
útfærð og meðal þeirra allra vin-
sælustu á sýningunni.“
Langþráð framtíðarlausn
Náttúruminjasafnsins
Frá stofnun Náttúruminjasafnsins
2007 hefur það lengst af glímt við
takmarkaðar fjárheimildir og
aðstöðuleysi. En við opnun sýn-
ingarinnar í Perlunni, sem er fyrsta
sjálfstæða sýning safnsins síðan
það var stofnað, varð ákveðinn
viðsnúningur í starfseminni.
Safnið býr þó ekki enn yfir eigin
húsakosti heldur leigir allt húsnæði
undir starfsemina, þ.m.t. sýninga-
rýmið í Perlunni.
„Og nú hefur enn eitt mikilvægt
skref verið stigið í átt að lang-
þráðri framtíðarlausn fyrir þetta
höfuðsafn þjóðarinnar í náttúru-
fræðum,“ segir Hilmar. Hann vísar
til þess að verið sé að skoða þann
möguleika að Náttúruminjasafnið
fái inni í svokölluðu „Lækninga-
minjasafni“ á Seltjarnarnesi,
glæsibyggingu sem staðið hefur
tóm í rúman áratug, og hafi þar
bækistöðvar með sýningahald,
rannsóknir og aðra starfsemi sína.
„Þetta er afar fýsilegur kostur og
vonandi verður af þessu sem fyrst.“
segir Hilmar.
Sérsýning um rostunga
Í sýningarými Náttúruminja-
safnsins í Perlunni er sérstakt
rými ætlað undir tímabundnar
sérsýningar. Nýlega var opnuð þar
sérsýningin Rostungurinn sem
stendur fram í miðjan október, en
þá tekur við sérsýning með Jökla-
rannsóknafélagi Íslands í tilefni af
70 ára afmæli félagsins. Rostungs-
sýningin segir frá hinum merki-
lega íslenska stofni rostunga sem
dó út laust eftir landnám, líklega
vegna ofveiði. Á sýningunni má
sjá steingerða rostungshausa og
skögultennur, og fjallað er í máli
og myndum um örnefni, fundar-
staði beinaleifa, rostungsafurðir og
tengsl við Íslandssöguna.
Vegna samkomutakmarkana eru
sýningar Náttúruminjasafnsins
í Perlunni opnar skemur en ella,
eða frá 12–18 alla daga. Ókeypis er
inn á sýninguna gegn framvísun
Vildarvinakorts Perlunnar. Kortið
má nálgast í afgreiðslu Perlunnar
og á perlan.is.
Kynngimögnuð ásýnd vatnsins
Vatnskötturinn leiðir unga gesti í gegnum sýninguna. MYND/VIGFÚS BIRGISSON
Á sýningunni má skoða fjölbreytileika vatnalífríkisins. MYND/VIGFÚS BIRGISSON
anum og hins vegar mynd sem var
tekin af sama barni með gömlum
ljósmyndabúnaði frá Eyjólfi Jóns-
syni, ljósmyndara á Seyðisfirði.
Þannig náðum við gamaldags
útliti á myndunum sem kom mjög
skemmtilega út. Þetta var kryddað
með gripum úr safnkosti safnanna
og hlutum úr nútímanum sem
tengdust umfjöllunarefnunum.
Gestirnir voru hvattir til að líta í
eigin barm og spegla sínar eigin
aðstæður við aðstæður barnanna
þá og nú og við heimsmarkmiðin.
Sýningin var vel sótt og fólki
fannst gaman að setja sig í spor
barnanna,“ segir Elsa.
„Að fá tilnefningu til Íslensku
safnaverðlaunanna hefur gríðar-
lega þýðingu fyrir okkur og er
mikil viðurkenning á því sem við
erum að gera. Það renndu allir
frekar blint í sjóinn með þetta
verkefni en það gekk mjög vel. Það
er kannski ekki síst að þakka þessu
góða samstarfi milli safnanna og
allra hinna stofnananna. Það lögðu
allir eitthvað af mörkum, ein-
hverja sérþekkingu og hæfileika.
Útkoman var þessi sýning sem er
mjög gaman að hafi vakið þessa
miklu athygli.“
Alls tóku níu mennta-, menn-
ingar- og rannsóknastofnanir á
Austurlandi þátt í verkefninu.
Auk þeirra stofnana sem nefndar
hafa verið komu Héraðsskjala-
safn Austfirðinga, Landgræðslan
og Skólaskrifstofa Austurlands
einnig að því. Sýningarhönnun var
í höndum Litten Nyström og Ingva
Arnar Þorsteinssonar.
Náttúruminjasafn
Íslands var sett
á laggirnar 2007
og er eitt þriggja
höfuðsafna
landsins ásamt
Listasafni Íslands
og Þjóðminja-
safni Íslands.
Hilmar J. Malmquist, forstöðu-
maður Náttúruminjasafns Íslands.
MYND/RAGNAR TH. SIGURÐSSON
Á hverjum stað voru tvö börn í forgrunni, annars vegar barn frá árinu 1918 og hin vegar frá árinu 2018.
3 L AU G A R DAG U R 1 6 . M A Í 2 0 2 0 SAFNADAGURINN