Dagblaðið Vísir - DV - 24.07.2020, Blaðsíða 15

Það var í þvinguðu og
spenntu andrúmslofti hausts-
ins 2009 sem smálánin ruddu
sér til rúms. Atvinnuleysi var
í sögulegum hæðum, skulda-
vandi heimilanna mikill og
vaxandi, verðbólga og eftir-
málar hrunsins í hámæli. Það
var í þessu umhverfi sem Árni
Páll Árnason, fyrrverandi fé-
lags- og tryggingamálaráð-
herra og þáverandi efnahags-
og viðskiptaráðherra, lagði
fram fyrsta frumvarpið sem
miðaði að því að takmarka
starfsemi smálánafyrir-
tækjanna. Sagði Árni Páll þá
við RÚV um málið: „Þetta er
starfsemi sem á ekki að líðast,
hefur ekkert samfélagslegt
gildi og skiptir miklu máli að
finna leiðir til að stöðva þenn-
an ófögnuð eins fljótt og við
getum.“ Frumvarp Árna náði
ekki fram að ganga og Árni
hætti sem ráðherra við upp-
stokkun í ríkisstjórn Jóhönnu
Sigurðardóttur um áramótin
2011/2012. Kom Steingrímur
J. Sigfússon í stað Árna í efna-
hags- og viðskiptaráðuneytið.
Í október 2012 lagði hann fram
frumvarp að lögum um neyt-
endalán sem samþykkt voru
og tóku gildi ári síðar. Töfin á
afgreiðslu frumvarpsins nam
því fullum tveimur árum.
Lán tvöfaldast á
tveim mánuðum
Með frumvarpi Árna hófst elt-
ingarleikur hins opinbera við
smálánafyrirtækin sem áttu
eftir að beita ótrúlegum bola-
brögðum og klækindum til að
komast undan íslenskum lög-
um um starfsemi þeirra. Svo
virðist að hverju útspili hins
opinbera hafi verið svarað
með breyttum starfsháttum
og uppfærðu viðskiptalíkani
fyrirtækjanna.
Með gildistöku laga um
neytendalán í nóvember 2013
var í fyrsta sinn þrengt tals-
vert að smálánafyrirtækjum
og möguleikum þeirra til
takmarkalausrar álagningar
vaxta og kostnaðar. Var þá
áðurnefnd ÁHK fest í 50% að
viðbættum stýrivöxtum Seðla-
bankans. Engu að síður mátti
enn veita lánin án greiðslu-
mats og án mats á lánshæfi.
Á þessum tímapunkti var
líka ljóst að orð Samtakanna
Útláns um að þau hefðu aldrei
og myndu ekki beita löginn-
heimtuaðgerðum vegna þess
að lánin voru „svo lítil að það
svaraði ekki kostnaði“, áttu
ekki lengur við. Innheimta
lánanna var hafin af fullri
hörku. Umboðsmaður skuld-
ara hafði á þeim tíma varað
eindregið við starfsemi smá-
lánafyrirtækja og fjölmiðlar
kepptust um að birta svæsnar
sögur af fólki sem lent hafði
illa í smálánafyrirtækjum.
Mbl.is birti til að mynda árið
2014 frásögn af langt leiddum
fíkli sem hafði náð að taka 13
smálán á 5 dögum. Hvert lán
var 20.000 krónur og stóðu
þau, tveim mánuðum seinna,
með vöxtum, kostnaði og svo-
kölluðu „flýtigjaldi“, í samtals
566.008 krónur. Höfuðstóllinn,
260.000 krónur, nam minna en
helmingi heildarskuldar.
Þannig tókst smálánafyrir-
tækjum að teygja 26. gr. laga
um neyslulán um hámarks
ÁHK til hins ítrasta. Þar að
auki voru þau þá farin að nýta
sér hámarksálagningu frum-
og milliinnheimtukostnaðar
þegar einstaklingar gátu ekki
borgað á réttum tíma. Þar sem
ofangreint lán var ekki eitt
260.000 króna lán, heldur þret-
tán 20.000 króna lán, þrettán-
faldaðist hámarks álagning
innheimtukostnaðar sem smá-
lánafyrirtækin máttu leggja á
skuldina. Breki Karlsson, for-
maður Neytendasamtakanna,
sagði við DV að þessum brögð-
um væri enn beitt.
„Flýtigjald“ í stað kostnaðar
Mjög fljótlega eftir gildistöku
laganna um hámark ÁHK
hófu smálánafyrirtækin að
bjóða lántökum að greiða
„flýtigjald“ og fá hraðari af-
greiðslu lánsins. Án greiðslu
flýtigjalds færi lánið frá því
að vera afgreitt samstundis í
að vera afgreitt á sex til átta
dögum. Spurningin sem eftir
stóð var hvort reikna ætti
flýtigjaldið inn í ÁHK eða
ekki. Neytendastofa tók af-
stöðu til þess með úrskurði
sínum árið 2014. Í honum
sagði að fella ætti kostnað-
inn inn í ÁHK sem þá færði
heildarkostnað lántökunnar
langt yfir leyfileg mörk og
gerði lánveitinguna ólöglega.
Lagði Neytendastofa sektir og
dagsektir á fyrirtækin. Bæði
áfrýjunarnefndir sem og
dómstólar staðfestu ákvörðun
Neytendastofu.
Smálánin og klækjabrögð
smálánafyrirtækja heyrðu þó
ekki sögunni til og víkur þá
sögunni að rafbókum.
Kaup á samhengislausri
þvælu skilyrði lántöku
Um það leyti sem útséð var
með flýtigjaldið fóru smá-
lánafyrirtæki að gera þá stór-
undarlegu kröfu til væntan-
legra viðskiptavina þeirra
að þeir keyptu rafbók inni
á heimasíðu sinni til þess að
öðlast lántökurétt. Rafbókin
var svo ekkert annað en sam-
hengislaust rugl og bersýni-
leg afurð erlends texta sem
keyrður hafði verið í gegnum
þýðingarvélar á netinu, svo
sem Google Translate, og svo
gefinn út sem ritverk. Til að
fullkomna yfirskinið var svo
bókin boðin til sölu á Amazon
sem „Icelandic edition“. Sagði
RÚV til að mynda frá bókinni
„Black daga“, sem hófst á orð-
unum: „Þeir gengu meðfram
veginum, leita í kring. Það
virtist sem vindur var dálítið
sterkari. Eða kannski ekki.
Kannski það virtist bara.“
Í annarri bók, „Njósnari
sögur,“ stóð: „Operation „Ci-
cero“ - kannski mikilvægasti
atburður í þessi dularfulla,
leyndarmál og hljóður baráttu
sem aldrei eitt augnablik hætt
að sex langa fótinn á síðasta
stríð. Snéri rekstri í Tyrklandi
á tímabilinu frá október 1943
til apríl 1944.“
Neytendastofa lagði að lok-
um tíu milljóna króna stjórn-
valdssekt á móðurfélag 1909,
Hraðpeninga og Múla. Auk
þess gerði Neytendastofa fyr-
irtækinu að láta af rafbóka-
ævintýri sínu innan 14 daga,
eða að sæta 500.000 króna
dagsektum fyrir hvern dag
eftir það. „Áfrýjunarnefndin
[telur] hafið yfir vafa að kaup-
verð þeirra rafbóka sem kær-
andi býður til sölu í tengslum
við lánveitingar sinnar sé í
raun kostnaður sem neytandi
þurfi að greiða í tengslum við
lánssamning“, sagði í úrskurði
Neytendastofu.
Starfsemin hýst
í danskri skúffu
Þegar þessi niðurstaða lá fyrir
höfðu fyrirtækin þegar flúið
land. Öll fyrirtækin sem rætt
hefur verið um voru flutt til
Danmerkur, í eigu sama aðila
og til heimilis á besta stað í
Kaupmannahöfn. Hið rétta
var að skrifstofa fyrirtækis-
ins „eCommerce 2020“ var
einungis skel og þegar blaða-
menn DR1 í samvinnu við
blaðamenn fréttaskýringa-
þáttarins Kveiks knúðu á dyr
var enginn heima, og hafði
aldrei verið.
Enn voru lánin auglýst á
sömu kjörum á íslensku, í ís-
lenskum krónum. Markaðs-
efni fyrirtækjanna var á ís-
lensku og stílað á íslenskan
markað, til dæmis tóku SMS-
sendingar fyrirtækjanna
kipp í vikunni fyrir versl-
unarmannahelgi. Danskar
rætur smálánafyrirtækjanna
feysknuðu og fúnuðu enn
þegar blaðamenn RÚV og
Danmarks Radio reyndu að
eiga samskipti við þjónustu-
ver fyrirtækjanna á dönsku.
„No, I‘m sorry, only Icelandic
or English,“ svaraði „danski“
lánveitandinn.
SKJÁSKOT/KREDIA.IS
SKJÁSKOT/SMALAN.IS
SAMHENGISLAUS ÞVÆLA
Rafbókaflét ta smálánaf yrir-
tækjanna fór af stað eftir að
„flýtigjald“ þeirra var dæmt til að
reiknast sem lántökukostnaður.
Gerðu þeir þá kröfu til væntan-
legra lántakenda að þeir keyptu
rafbók til að öðlast lántökurétt.
Rafbókin var bersýnilega erlendur
texti keyrður í gegnum þýðingar-
forrit svo úr varð samhengislaus
þvæla á íslensku.
ALLIR VÍSA Á SAMA STAÐ
Vefsíður allra smálánafyrirtækja
segja nú að eCommerce hafi
hætt útlánastarfsemi og beinir
viðskiptavinum sínum að NúNú,
þar sem þeir geta skráð sig inn
með sömu aðgangsupplýsingum
og á vefsíðu gömlu smálánafyrir-
tækjanna. Fólki með útistandandi
lán er bent á að tala við Almenna
innheimtu.
Framhald á síðu 16 ➤
Enn voru lánin
auglýst á sömu
kjörum á ís-
lensku, í íslensk-
um krónum.
FRÉTTIR 15DV 24. JÚLÍ 2020