Dagblaðið Vísir - DV - 24.07.2020, Blaðsíða 40

40 FÓKUS 24. JÚLÍ 2020 DV
Fjölskylduhornið
Sérfræðingur svarar
Kristín Tómasdóttir hjónabandsráðgjafi
svarar spurningum lesenda um málefni
er varða fjölskylduna, börnin og ástina í
Fjölskylduhorni DV. Að þessu sinni svarar
Kristín spurningu lesanda sem hefur
áhyggjur af skjátíma dóttur sinnar.
DÓTTIR MÍN ER ALLTAF Í IPADNUM
É g held að dóttir mín sé með alvarlega skjá-fíkn. Hún vill helst
vera í símanum eða iPadn-
um frá hún vaknar og þar
til hún fer að sofa. Ég skal
viðurkenna að þetta vanda-
mál er að hluta til okkur for-
eldrunum að kenna því við
vorum greinilega ekki nógu
ströng á skjátíma og þetta
hefur því þróast áfram í
þetta. Stelpan okkar er tólf
ára og það er farið að vera
mjög erfitt fyrir hana að
vakna á morgnana. Í vetur
leyfðum við henni því stund-
um að fá iPadinn upp í rúm
til að hún vaknaði frekar, og
nú vaknar hún helst ekki án
hans. Hún er alveg dugleg
að hitta vinkonur og vera
úti þegar það er gott veður,
en þegar hún er heima vill
hún bara vera á TikTok
eða á YouTube. Okkur for-
eldrunum finnst samband
okkar við hana því vera
að versna því við erum að
fjarlægjast hana. Er þetta
kannski bara hluti af því að
verða táningur? Okkur finnst
við þurfa að stíga inn með
skýrum reglum en finnst við
svolítið hafa klúðrað því að
hafa ekki verið með þær frá
upphafi. Hvernig er best að
byrja á slíku? Væri gott að
vera með verðlaunakerfi, og
þá hvernig verðlaunakerfi?
MYND/GETTY
Áhugamál eða fíkn?
Sæl og takk fyrir spurning-
una. Þetta vandamál er eitt-
hvað sem margir nútíma-
foreldrar kannast því miður
of vel við og ef það væri til
einföld lausn þá væru allir að
nota hana.
Það fyrsta sem mér dettur í
hug er hvort hægt sé að vekja
áhuga á einhverju öðru en
Ipad og síma? Getur verið að
stelpunni ykkar leiðist eða að
önnur áhugamál geti dregið
úr skjátímanotkun? Þið nefnið
TikTok og YouTube, þar er
t.d. að finna dans og tónlist.
Er það eitthvað sem hægt er
að virkja á öðrum vettvangi?
Þegar stelpur eru spurðar
hvað það er sem framkallar
helst hjá þeim jákvæða sjálfs-
mynd þá nefna þær eitthvað
sem tengist áhugamálunum
þeirra. Sem dæmi má nefna:
góð í fótbolta, flink að syngja
eða gaman að lesa og teikna.
Ástæðan er sennilega sú að
þarna finna þær fyrir for-
skoti á jafningja sína, finna
til sín og vita að þær eru
sterkar á ákveðnu sviði. Þetta
er mjög mikilvægt, en okkur
fullorðna fólkinu hættir til að
ákveða að áhugamál séu bara
eitthvað sem börn æfa milli
kl. 15–17 á virkum dögum.
Þar gætir ákveðins misskiln-
ings því áhugamál geta tengst
einhverju sem þær búa yfir
mikilli þekkingu á og hafa
kynnt sér vel. Það getur verið
áhugamál að safna frímerkj-
um eða servíettum. Sömuleið-
is getur það verið áhugamál
að vita mikið um nútímatón-
listarsögu eða kunna að út-
búa sykurmassaskreytingu
á köku. Um allt framangreint
er hægt að afla sér þekk-
ingar á YouTube. Getur verið
að þið getið aðstoðað hana
við að verða virkari, vekja
hjá henni áhuga á einhverju í
raunheimum, einmitt með að-
stoð þess sem hún elskar hvað
mest þ.e. YouTube?
Í þessu samhengi velti ég
því fyrir mér hvort það geti
verið ráð að ákveða hvort þið
viljið leggja áherslu á minnk-
aðan skjátíma eða uppbyggi-
legan skjátíma. Má hún vera
í Ipadnum eða síma ef hún er
að sinna heimanámi? Kynna
sér eitthvað efni sem hún
hefur áhuga á? Er hún sterk
í félagslegum samskiptum?
Nýtir hún símann í þau og
gerið þið þá undantekningu
á skjánotkun? Væri s.s. hægt
að nýta áhuga hennar á sím-
anum til þess að hún afli sér
þekkingar sem raunverulega
getur nýst henni, styrkt hana
og eflt?
Þarna reynir einmitt á
ykkur foreldrana og sam-
band ykkar við dóttur ykkar
sem þú nefndir að hafi dofnað
í tengslum við skjánotkun. Er
hægt að snúa þessu við og
efla ykkar tengsl með því að
blanda ykkur inn í líf hennar
á skjánum?
Jákvæð styrking
Mér er mjög minnisstætt
viðtal sem ég horfði á fyrir
nokkru við norskan föður
fatlaðs drengs. Drengurinn
var með hrörnunarsjúkdóm
og hafði verið rúmliggjandi í
mörg ár. Hans eina afþreying
var í gegnum tölvu en hann
var virkur í tölvuleiknum
World of Warcraft. Foreldrar
hans höfðu miklar áhyggjur
af skjánotkun hans, en fötlun-
arinnar vegna var ekki mikið
annað í boði. Því miður lést
drengurinn þeirra rúmlega
tvítugur að aldri. Þegar það
gerðist fór foreldrum hans
að berast samúðarskeyti frá
hinum ýmsu heimshornum.
Í jarðarförina mættu vinir
hans, mörg hver með flug-
vél frá fjarlægum löndum.
Á þessu augnabliki áttuðu
foreldrar hans sig á því að
strákurinn þeirra var virkur
þátttakandi í fremur fordóma-
lausu samfélagi þar sem hann
átti vini og kærustu, þar sem
hann var samþykktur og laus
við allar sínar hamlanir. Ein
mesta eftirsjá foreldra hans
sneri að því að þau höfðu ekki
kynnt sér hvað hann var að
gera í tölvunni. Aftur á móti
mættu þau á hvern einasta
handboltaleik hjá dóttur sinni,
þekktu allar stelpurnar í lið-
inu hennar, foreldra þeirra og
þjálfarann. Líf sonarins var
þeim algjörlega óþekkt og í
viðtalinu hvöttu þau foreldra
til þess að fylgjast með og
kynna sér, reyna að taka þátt
í því sem börnin þeirra eru
að gera í tölvunni. Þetta er að
sjálfsögðu dálítið ýkt dæmi-
saga en þetta minnir okkur á
að í tækninni felst líka fram-
tíðin og við foreldrar þurfum
að kynna okkur hana vel
til þess að geta verið virkir
þátttakendur í lífi barnanna
okkar.
Nú svo er það margsann-
að að rammi, mörk, jákvæð
styrking og skýr skilaboð
reynist börnum frekar vel.
Öll óvissa getur kallað á
kvíða, við hræðumst það sem
við þekkjum ekki. Ef barnið
ykkar er óvisst með hvað ann-
að hún getur gert eða hversu
langur skjátíminn hennar
raunverulega er, þá getur það
einmitt hvatt hana til frekari
skjánotkunar. Ef börn halda
að þau séu að fara að missa
skjátíma þá nota þau þann
tíma sem þau hafa í skjáinn.
Í jákvæðri styrkingu felst að
það sem barninu ykkar finnst
eftirsóknarvert er notað sem
verðlaun í stað refsingar. Að
stelpan ykkar fái skjátíma
þegar hún er búin að sýna
hegðun sem er æskileg. Sem
dæmi má nefna að ef hún fer
fram úr, borðar morgunmat,
burstar tennur og býr um
rúmið sitt, er þá í boði að fá
skjátíma? Ef um refsingu
væri að ræða þá yrði skjátím-
inn minnkaður yfir daginn
ef hún myndi grípa í símann
um leið og hún vaknar. Fyrri
möguleikinn er líklegri til
árangurs en sá seinni.
Kynnist barninu betur
Ég skil áhyggjur ykkar
vel, kæru foreldrar, en mín
hvatning til ykkar snýr
að því að snúa vörn í sókn.
Reynið að beina hegðun
dóttur ykkar í jákvæðari
farveg með því að gefa henni
það sem henni finnst eftir-
sóknarvert (skjátíma) þegar
hún hefur sýnt þá jákvæðu
hegðun sem þið viljið sjá.
Kynnið ykkur hvað hún er
að fást við og hvort hægt sé
að efla hana á sömu sviðum í
raunheimum. Endilega verið
skýr, setjið ramma og munið
að þið eruð foreldrarnir
sem megið draga mörk. Að
lokum, þetta er landlægur
vandi og það eitt hvað þið
hafið miklar áhyggjur af
þessu gefur mér merki um
að þið eruð að gera eitthvað
rétt. Haldið áfram að vanda
ykkur svona og þá verður
þetta allt í lagi. n
Við hvetjum lesendur til að senda
spurningar og vangaveltur sínar til
Kristínar í tölvupósti á:
hjonabandssaela@gmail.com.
Spurningunum verður svo svarað
hér í Fjölskylduhorninu, að sjálf-
sögðu nafnlaust og í fullum trúnaði.