Morgunblaðið - 04.01.2020, Síða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 4. JANÚAR 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Skjálfti hefurleikið umMið-
Austurlönd eftir að
Qasem Soleimani,
foringi írönsku
byltingarvarðanna,
féll í árás Bandaríkjamanna á
flugvellinum í Bagdað í Írak.
Soleimani hefur lengi verið
Bandaríkjamönnum þyrnir í
auga, en elskaður og dáður
heima fyrir. Hann hefur verið
lykilmaður í að breiða út áhrif
Írans í nágrannalöndunum.
Þegar Bandaríkjamenn réðust
inn í Afganistan 2001 gætti So-
leimani hagsmuna Írans þar,
gaf fyrirskipanir og tók ákvarð-
anir.
Hann hefur einnig stýrt íhlut-
un Írana í Sýrlandi allt frá 2013.
Birtust myndir af honum frá
vígvellinum og hann varð áber-
andi. Í hittifyrra birtist skoð-
anakönnun þar sem hann mæld-
ist vinsælli en Hassan Rouhani,
forseti Írans.
Hann hefur sömuleiðis látið
að sér kveða í Írak. Hermt er að
hann hafi átt stóran þátt í
stjórnarmyndun þar í landi 2018
og haft úrslitaáhrif þegar þrýst
var á Kúrda að láta af fyrirætl-
unum um að knýja fram sjálf-
stæði eftir þjóðaratkvæði í sept-
ember.
Hann hefur verið fastagestur
í Írak undanfarið og kynti sem
mest hann mátti undir þeirri
ólgu, sem ríkt hefur í landinu,
þar á meðal aðförinni að banda-
ríska sendiráðinu í Bagdað und-
anfarna daga.
Í árásinni féll einnig Abu
Mahdi al-Muhandis, næstæðsti
foringi íraskra þjóðvarðliða,
sem nefnast Hashed al-Shaabi.
Hann var sömuleiðis svarinn
andstæðingur Bandaríkjanna og
nátengdur Írönum, sem og þjóð-
varðliðarnir, sem hann leiddi.
Það voru einmitt stuðnings-
menn þeirra, sem réðust að
sendiráðinu, og var Muhandis
þar fremstur í flokki.
Muhandis barðist gegn harð-
stjóranum Saddam Hussein
þegar hann réð ríkjum í Írak.
Eftir að hann féll sat hann
stuttlega á þingi, en tók síðan
þátt í að stofna samtökin Kata-
eb Hezbollah, sem hafa beint
spjótum sínum að bandarískum
hermönnum.
Soleiman og Muhandis hafa
því báðir gert Bandaríkjamönn-
um ýmsa skráveifu í áranna rás.
Það kom engu að síður á óvart
að Bandaríkjamenn skyldu ráða
þá af dögum. Donald Trump
Bandaríkjaforseti hefur frekar
haldið að sér höndum en að
grípa til vopna hingað til. Í sum-
ar var til að mynda greint frá
því að Trump hefði samþykkt
loftárásir á Íran fyrir að hafa
grandað bandarísku eftirlits-
flygildi. Vélar bandaríska flug-
hersins munu hafa verið komnar
á loft þegar forsetinn afturkall-
aði þær. Íranar hafa hins vegar
jafnt og þétt gengið lengra og
lengra í aðgerðum sínum í þeirri
von að Bandaríkja-
menn drægju úr af-
skiptum sínum í
Írak og víðar og
þeir gætu fyllt upp
í tómarúmið, sem
bandaríski herinn
skildi eftir sig.
Átakalínurnar við Íran liggja
þvers og kruss um Mið-
Austurlönd. Í Íran eru sjíar við
völd og reyna þeir að ýta undir
málstað sjía um allt á þessum
slóðum í valdabaráttunni við
súnnía, sem Sádi-Arabar leiða.
Þessi átök hafa valdið miklum
hörmungum í borgarastríðinu í
Jemen þar sem ráðamenn í Te-
heran og Ríad halda um átaka-
þræði.
Íranar hafa einnig sterk ítök í
Líbanon og eiga sér dyggan
bandamann í hreyfingunni Hez-
bollah, sem einmitt hefur verið
atkvæðamikil í Sýrlandi við hlið
Assads forseta. Soleimani sá um
þau tengsl. Í Sýrlandi hafa út-
sendarar Írans barist við hlið
rússneska hersins, enda for-
dæmdi Vladimír Pútín, forseti
Rússlands, árásina á Soleimani.
Hagsmunir Bandaríkjanna og
Írans rekast þó ekki alltaf á og
hafa Íranar gert sitt til að ráða
niðurlögum Ríkis íslams, enda
súnní-múslimar þar við völd.
En Íranar hafa einnig stutt
samtökin Hamas dyggilega í
baráttu þeirra gegn Ísraelum
og þar kemur Soleimani aftur
við sögu. Íranar og Ísraelar
hafa lengi elt grátt silfur. Ír-
anar vilja þurrka Ísrael burt af
landakortinu. Ísraelar hafa lagt
allt kapp á að hemja áhrif Írana
með það sérstaklega fyrir aug-
um að koma í veg fyrir að þeir
komi sér upp kjarnorkuvopnum.
Þar eiga þeir sér fullan stuðning
Trumps.
Ógerningur er að segja hvað
nú tekur við. Íranar hóta því að
láta eldi og brennisteini rigna
yfir Bandaríkjamenn og banda-
menn þeirra víða um Mið-
Austurlönd hótuðu einnig
hefndum.
Bandaríkjamenn vonast hins
vegar til þess að árásin muni
fæla Írana frá frekari aðgerð-
um. Koma mun í ljós hvort það
reynist óskhyggja, en víst er að
viðbúnaður mun aukast til muna
og ýmsir spá því að allt muni nú
fara í bál og brand. Benjamin
Netanyahu, forsætisráðherra
Ísraels, hraðaði sér heim úr
opinberri heimsókn til Grikk-
lands til að vera við öllu búinn
og flugfélög aflýstu flugi til
Bagdað, svo eitthvað sé nefnt.
Til lengri tíma litið gæti þetta
leitt til þess að Bandaríkjamenn
efldu viðbúnað í Írak af ótta við
að fámennt herlið þeirra standi
ella berskjaldað. Þar verður þó
að hafa í huga að markmið
Trumps hefur verið að draga úr
kostnaðarsömum afskiptum og
íhlutunum á erlendri grund.
Ljóst er hins vegar að fall Solei-
manis og Muhandis er áfall fyrir
Írana og þeir munu ekki fylla
skarð þess fyrrnefnda í bráð.
Bandaríkjamenn
veita Írönum högg
og ótti vex um að
átök magnist}
Aukin spenna
N
ægjusemi er dyggð. Það á ekki að
vera of gráðugur og vanþakk-
látur fyrir það sem gert er. Við
gerum meira en áður, eruð þið
ekki að sjá það?
Þetta var meðal þess sem greina mátti í orð-
um ráðherra í Kryddsíld Stöðvar 2 á gamlárs-
dag. Umræðuefnið var, eins og búast mátti við,
hamfarahlýnun sem hvolfist yfir heimsbyggð-
ina. Ástralía brennur, skógareldar geisa í regn-
skógum og heimsmet falla ítrekað víða um
heim.
Í kryddsíldinni voru formenn stjórn-
málaflokka er sæti eiga á Alþingi spurðir út í til
hvaða aðgerða yrði gripið, hvort íslensk stjórn-
völd ætluðu sér að verja því fjármagni sem sér-
fræðingar á vegum Sameinuðu þjóðanna og
aðrir vísindamenn hafa sagt nauðsynlegt til að
lífríki jarðar eigi sér farsæla framtíð.
Forsætisráðherra svaraði óhikað að sitjandi ríkisstjórn
væri sú fyrsta sem sett hefði fram aðgerðaáætlun í lofts-
lagsmálum og að sitjandi ríkisstjórn væri að setja meira fé
til málaflokksins en áður hefði gerst. Að engin ríkisstjórn
hefði staðið sig betur en sú sem nú situr.
Gott og vel. Þessi ríkisstjórn, líkt og aðrar um heim all-
an, er að opna augun fyrir þeim gríðarlega vanda sem
heimsbyggðin glímir við en við tökumst ekki á við vandann
með því að berja okkur á brjóst fyrir að hafa innleitt hita-
veitu í hús okkar fyrir tæpri öld eða fyrir það að hafa orðið
fyrsta ríkisstjórn landsins til að setja saman áætlun. Það
eru töluleg, fjármögnuð markmið sem skipta máli og þar er
ríkisstjórn Íslands því miður ekki með á nótun-
um. Aldrei hef ég heyrt borgarstjóra London
slá sig til riddara í loftslagsmálum fyrir það að
hafa sett upp gott almenningssamgangnakerfi í
neðanjarðarlestum borgarinnar. Ekki hef ég
heldur heyrt af því að forsætisráðherrar Dan-
merkur, Noregs eða annarra ríkja hafi hreykt
sér af því að hafa sett á blað hugmyndir um
hvað megi mögulega gera. Það eru raunveru-
legar aðgerðir sem skipta máli.
Ísland hefur sett sér markmið um einungis
29% samdrátt á næstu tíu árum og er því ljóst
að áðursett markmið, um kolefnishlutleysi árið
2040, mun ekki nást. Með slíku metnaðarleysi
og ómarkvissum hugmyndum á blaði skilum
við ekki neinum árangri. Við erum enn nálægt
því að vera heimsmeistarar í losun gróðurhúsa-
lofttegunda á hvern íbúa og það þrátt fyrir að
hafa innleitt hitaveitu og þrátt fyrir að hafa loksins sett upp
ómarkvissa áætlun.
Íslensk stjórnvöld verða að birtast með trúverðuga áætl-
un um róttækar alvöruaðgerðir á komandi mánuðum og
misserum. Þar skal líta til markmiða Evrópusambandsins í
loftslagsmálum, sem stefnir á 55% samdrátt í losun gróður-
húsalofttegunda, eða til Danmerkur, sem festi í lög mark-
mið um 70% samdrátt fyrir árið 2030! Þetta eru alvöru-
markmið sem hafa raunveruleg áhrif, en til þess þarf
kjarkmikla stjórnmálamenn en ekki kyrrstöðu.
Helga Vala
Helgadóttir
Pistill
Hversu mikið er nóg?
Höfundur er þingman Samfylkingarinnar.
helgavala@althingi.is
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
FRÉTTASKÝRING
Guðni Einarsson
gudni@mbl.is
Gríðarlegur vöxtur hefurverið í fjárfestasvikum ánetinu og fjölgaði tilvikumþar sem reynt var að
blekkja viðskiptavini Landsbankans
í fyrra um 152% frá því sem var árið
2018, að sögn Hermanns Þórs
Snorrasonar, sérfræðings á fyr-
irtækjasviði Landsbankans. Ferlið
getur hafist með óvæntu símtali,
tölvupósti eða skilaboðum þar sem
gylliboði er komið á framfæri. Oft er
boðið upp á fjárfestingu í rafmyntum
og mjög hagkvæm kaup á hlutabréf-
um í fyrirtækjum sem eru ekki til í
raun.
Landsbankinn er í samvinnu við
alþjóðlega netöryggisfyrirtækið
RSA sem starfar með þúsundum
banka og fyrirtækja um allan heim.
Auk þess er gott samstarf við skand-
inavíska banka auk fjölda banka víða
um heim. Í þriðja lagi er Landsbank-
inn með sinn eigin hugbúnað til að
greina tilraunir til fjársvika. Þá er
hann í miklu samstarfi við lögreglu á
Íslandi og í nágrannalöndum þegar
upp kemur grunur um tilraunir til
fjársvika. Viðskiptavinir sem lenda í
klóm svikahrappa eru hvattir til að
tilkynna það lögreglu og síns við-
skiptabanka að sögn Hermanns.
Aðferðirnar sem beitt var í fyrra
til að blekkja fólk og fyrirtæki voru
yfirleitt þekktar, segir Hermann.
Einn angi hennar er fyrirmælafals-
anir sem beinast að fyrirtækjum.
Starfsfólk þeirra er þá blekkt til að
millifæra peninga samkvæmt föls-
uðum fyrirmælum frá t.d. yfirmanni.
Landsbankinn varð var við slíkar til-
raunir gagnvart viðskiptavinum í
hverri einustu viku ársins 2019, að
sögn Hermanns.
Annar angi svikastarfseminnar
er samskiptasvik (e. social engineer-
ing) þar sem einstaklingar eru plat-
aðir til að láta fjármuni af hendi. Ein
tegund þeirra er ástarsvik (e. love
scam) þar sem stofnað er til róm-
antískra kynna og spilað á tilfinn-
ingar fólks með einbeittum og skipu-
lögðum hætti. Þegar kynni hafa
tekist og traust skapast lendir „nýja
ástin“ í vanda og biður um aðstoð
sem þá er veitt í góðri trú. Fórn-
arlambið situr svo eftir með sárt enn-
ið og talsvert fátækara að fjár-
munum. Umfang ástarsvikatilrauna
gagnvart viðskiptavinum Lands-
bankans jókst um 72% á milli áranna
2018 og 2019.
Tilfellum sæmdarkúgunar (e.
sextortion) fjölgaði talsvert á síðasta
ári. Þá hefur fjárkúgari samband og
segist vera með myndskeið úr síma
eða tölvu fórnarlambsins sem sýna
það á viðkvæmu augnabliki. Svo er
krafist greiðslu til að eyða myndefn-
inu, ella verði því dreift. Gjarnan
fylgja eitt eða fleiri lykilorð fórnar-
lambsins til að auka á trúverðugleik-
ann. Hermann þekkti engin dæmi
þess að slíkt myndskeið hefði verið til
og ráðleggur Landsbankinn fólki að
borga alls ekki sé reynt að kúga það.
Samkvæmt skýrslu ríkislög-
reglustjóra, sem vitnað er í hér til
hliðar, urðu íslensk einkafyrirtæki
fyrir verulegum fjárhagslegum
skaða vegna netglæpa á síðustu
misserum og hljóp hann á hundr-
uðum milljóna króna.
Hermann sagði þá hjá Lands-
bankanum ekki sjá hundraða millj-
óna tjón vegna svika hjá sínum við-
skiptavinum. „Við teljum að það sé
vegna árangursríkra eigin varna og
vegna fræðslu til viðskiptavina okk-
ar,“ sagði Hermann. Hann kvað sig
þó gruna að heildarsvik sem íslensk
fyrirtæki hefðu orðið fyrir gætu
hlaupið á hundruðum milljóna á ári.
Umfang fjársvikatil-
rauna á netinu eykst
Morgunblaðið/Golli
Svikahrappar Það hefur færst í vöxt að reynt sé að blekkja fólk og fyrir-
tæki með ýmsu móti á netinu til að láta fé af hendi.
„Ljóst er að íslenska lögreglan
þarf að búa yfir nægilegum
styrk og tæknilegri getu til að
rannsaka net- og tölvuglæpi.
Geta hennar til þess er í dag
lítil,“ segir í stefnumiðaðri
greiningarskýrslu embættis
ríkislögreglustjóra, Umhverfi
löggæslu á Íslandi 2020-2024,
sem kom út í desember. Enn
fremur segir þar: „Greiningar-
deild ríkislögreglustjóra telur
næsta víst að lögreglan standi
frammi fyrir auknum kröfum á
þessu sviði á næstu fimm ár-
um og að nauðsynlegt reynist
að grípa til sérstakra aðgerða
til að stórefla rannsóknargetu
á þessu sviði.“
Þar kemur einnig fram að
brotamönnum hafa áskotnast
margvísleg tækifæri til að hafa
fjármuni af fólki og fyrir-
tækjum fyrir tilstilli tækni-
breytinga.
Auknar kröf-
ur næstu ár
LÖGREGLAN