Morgunblaðið - 30.03.2020, Síða 16

16 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 30. MARS 2020
H
ann ákvað að fara í
skíðafrí til Ak-
ureyrar með fjöl-
skyldunni. Þegar
þangað var komið
var búið að loka öllum skíðalyftum
á landinu vegna COVID-19 og
megintilgangur ferðarinnar því úr
sögunni. Boð og bönn
hellast yfir á degi
hverjum og jafnvel
svo skjótt að þú nærð
vart til Akureyrar áð-
ur en nýjar fréttir
berast. Vonsvikinn
skíðagarpur vissi ekki
hvað hann átti að
segja annað en það
hvað margt væri nú í
raun skemmtilegt
sem flokkaðist undir
samkomur.
Okkur hefur öllum
verið varpað inn í
veruleika af ósýni-
legri og framandi
veiru sem eirir engu
og engin lækning
virðist vera við. Veira
sem er eins ósann-
gjörn og hægt er að
vera, leggst á þau
sem viðkvæm eru
fyrir og kemur í veg
fyrir alla mannlega
snertingu og sam-
vistir. Þetta er einhvern veginn
það undarlegt að það er ekki hægt
að verða reiður, það er fátt annað
en æðruleysi sem hægt er að grípa
til í aðstæðum sem þessum. Hverri
einustu manneskju stendur ógn af
ófögnuðinum, því jafnvel þau sem
eru ung og hraust og eru líklegri til
að fá væg eða engin einkenni eiga
án nokkurs vafa ástvini sem búa
við allt aðrar aðstæður.
Enginn er eyland. Hvað svo sem
má segja þá vitum við öll að þetta
verður óvenjuleg reynsla þegar
upp er staðið. Bæði ferðalög og
samkomur í hinum og þessum
myndum eru ekki einvörðungu
eitthvað sem er skemmtilegt, held-
ur slær slíkt á tilvistarlegan kvíða
sem býr í hverri sál, því þegar við
erum á ferð eða komum saman
gleymum við um stund því sem á
okkur hvílir og gýs gjarnan upp
þegar við erum aðeins með okkur
sjálf í fanginu.
Þetta er og verður því tími sem
gerir óhjákvæmilega kröfur til
sjálfskoðunar og kallar eftir nýju
og öðru gildismati og annarri lífs-
sýn. Þá uppgötvum við líka með
skýrari hætti, þegar við erum knú-
in til að halda okkur frá öðru fólki,
að það er ekki nóg að eiga sam-
skipti í gegnum síma eða netið, við
lærum að þekkja betur innsta
kjarna okkar, sem er sá að við er-
um félagsverur og þurfum á sam-
félagi við annað fólk að halda. Þó
skal því haldið til haga að á þessum
tímum má sannarlega þakka fyrir
tölvutækni, síma og samfélags-
miðla sem hjálpa okkur að halda
tengslum við umheiminn. Þegar
allt þagnar í þessu ástandi er það
samt ekki aðeins tölvurnar sem
leiða okkur að lausnum til að vera
til staðar hvert fyrir annað og til að
dreifa huga okkar og annarra, þeg-
ar á reynir verður mannshugurinn
um margt hugmyndaríkari til að
aðlaga sig breyttu sviði.
Ýmsar úrlausnir hafa komið
fram og fleiri eiga eftir að birtast.
Við höfum fylgst með Ítölum
syngja og dansa úti á svölum hver
öðrum til gleði, við höfum séð ís-
lenskt tónlistarfólk standa fyrir ut-
an glugga öldr-
unarstofnana og taka
lagið fyrir hin eldri
sem líta brosandi út,
fólk hefur boðið sig
fram til að keyra mat
til þeirra sem eru í
sóttkví og þurfa að
halda sig heima, við
höfum séð hjartnæm-
ar myndir af fjöl-
skyldum standa á bak
við glerhurðir og
brosa og veifa til að-
standenda sinna og
við höfum fylgst með
sterkri fram-
varðasveit og bak-
varðasveit vinna óeig-
ingjarnt
björgunarstarf og
hörðum höndum að
því að verja land og
lýð með marg-
víslegum úrlausnum.
Það eru allir að leggja
sig fram og einmitt í
því er djúpa fegurð að
finna, í mannlegum viðbrögðum á
raunatímum er djúpa og sanna
fegurð að finna eins og sagan hefur
oftsinnis birt okkur. Samhugur
skapast og er það öflugur að hann
verður allt að því áþreifanlegur.
Það er merkilegt til þess að
hugsa að þessi faraldur skuli herja
á okkur nú á föstutíma og því er
víst spáð að hann nái hápunkti á
föstudeginum langa, þessi tími
sem í hinu kristna samhengi fjallar
um þjáninguna og þann þjáning-
arveg sem Guð í Kristi gekk og
færði með því heiminum þau dýr-
mætu skilaboð að hann verði ekki
skilinn eftir munaðarlaus, hvorki á
raunatímum né öðrum tímum. Í
gleði jafnt sem raun gengur Guð
þér við hlið og yfirgefur þig ekki,
við berum ekki byrðarnar ein.
Saga kristninnar nemur sem betur
fer ekki staðar við kross þjáning-
arinnar. Hún heldur áfram og
minnir okkur um leið á að það er
hægt að yfirstíga erfiðleika með
trú og von og kærleika að leið-
arljósi og í páskaljósi, það er kross
upprisunnar. Megi þessi vágestur
COVID-19 lúta í lægra haldi fyrir
páskum og erindi þeirra, þar sem
bjartur vonarboðskapur helst í
hendur við vortíð og gróanda
hennar. Þá verður vonandi hægt
að grilla, haldast í hendur, líta upp
frá tölvuskjáum, skapa aftur snert-
anlegt samfélag og eignast á ný
allt það fagra og skemmtilega sem
því óhjákvæmilega fylgir. Áfram
við!
Kirkjan til fólksins
Skjámynd/Síminn
Afþreying Helgi Björns og Vilborg Halldórsdóttir buðu upp á stofu-
tónleika sl. laugardagskvöld í samstarfi við Sjónvarp Símans, útvarps-
stöðina K100 og mbl.is.
Þegar allt þagnar
Hugvekja
Bolli Pétur Bollason
Höfundur er prestur í
Tjarnaprestakalli.
bolli.petur.bollason@gmail.com
Bolli Pétur Bollason
Það eru allir að
leggja sig fram
og einmitt í því
er djúpa fegurð
að finna, í
mannlegum við-
brögðum á
raunatímum.
www.gilbert.is
VELDU ÚR MEÐ SÁL
Fyrsta samþykktin
um Schengen-svæðið
var undirrituð árið
1985 í borginni Schen-
gen í Lúxemborg. Ár-
ið 1990 var sam-
þykktin aukin með
samningi um opin
landamæri og sameig-
inleg ákvæði um ferðir
yfir landamæri innan
svæðisins, sem sam-
þykktin náði til. Árið
1995 varð Schengen-svæðið til í nú-
verandi mynd sinni.
Svæðið nær til allra ríkja innan
Evrópusambandsins, nema Írlands,
en auk þess til ríkja utan þess, svo
sem Íslands og Noregs.
Tilgangur og framkvæmd
Samningurinn um Schengen-
svæðið hnígur að frjálsri för manna
á milli þeirra ríkja, sem eru innan
þess. Þetta ákvæði er talið einn af
hornsteinum Evrópusambandsins
og er að áliti þeirra, sem mestu
ráða innan þess, sem næst óhagg-
anlegt, eins og til dæmis má sjá af
ýmsu því, sem fram hefur komið í
samningavafstri Breta vegna út-
göngunnar úr Evrópusambandinu.
Í samningnum um Schengen-
svæðið eru ákvæði um landamæra-
gæslu á landmærum þess, sem ekki
hvað síst liggja að Miðjarðarhafi.
Til þess að sinna þessu verkefni var
komið á fót landamæragæslu, sem
hlaut nafni „Frontex“ (2004). Hún
hefur aldrei verkað sem henni var
væntanlega ætlað, með annars
vegna þess, að til komu ákvæði í
bæði Mannréttinda-
sáttmálum og ekki
síður vegna ákvæða í
Dublinar-sáttmál-
anum, sem kveða á
um réttindi þeirra,
sem koma sem inn-
flytjendur til Evrópu.
Hafi þeir drepið fæti
á evrópska grund,
eiga þeir rétt á húsa-
skjóli, framfæri og
málsmeðferð í því
landi, sem þeir koma
til. Fái þeir landvist-
arleyfi þar, er til þess
ætlað, að þeir séu þar um kyrrt, en
flæðið hefur verið slíkt, að löndin,
sem liggja að Miðjarðarhafinu,
hafa ekki haft bolmagn til þess að
sinna þessu hlutverki auk þess sem
þau eru tíðum ekki þau lönd, sem
innflytjendurnir hafa helst viljað
komast til, heldur hefur markmið
þeirra verið löndin norðar í álfunni,
svo sem Þýskaland og Norður-
öndin. Niðurstaðan hefur orðið sú,
að flæði innflytjenda hefur verið
sem næst hömlulaust norður eftir
Evrópu og þá iðulega um að ræða
fólk, sem hefur þegar fengið inni í
komulandinu. Um þetta er nokkur
dæmi hér á landi. Íslensk yfirvöld
hafa þá viljað framfylgja þeim
ákvæðum, sem þeim ber, en hafa
nokkuð tíðum beygt sig fyrir há-
værum en afar fámennum aðgerð-
um manna, sem telja sig vænt-
anlega mæla fyrir munn
almennings í landinu, en gera það
að öllum líkindum ekki.
COVID-19
Allt frá upphafi hefur samning-
urinn um Schengen-svæðið verið
umdeildur. Ýmsum þótti hann að-
för að sjálfsstæði og réttindum
þjóða og hér á landi komu upp þær
skoðanir, að óskynsamlegt væri, að
Ísland gerðist landamæravörður
Evrópusambandsins í vestri án
þess að vera innan þess og byggi
auk þess að óheftu flæði fólks úr
austri. Ekki hvað síst bar á andúð
við ákvæði Schengen-sáttmálans
árið 2015, þegar þjóðir í aust-
anverðri Evrópu lokuðu lands-
mærum sínum fyrir hinu gífurlega
streymi innflytjenda norður á bóg-
inn eftir hinni svokölluðu „Balk-
anleið“. Síðar tóku ýmsar þjóðir, til
dæmis Danir, upp hert landamæra-
eftirlit og hlutu ámæli fyrir.
Nú lifum við mikla átakatíma,
þar sem yfir heiminn gengur far-
aldur ættaður austan úr löndum,
sem breiðist með ógnarhraða um
veröldina og þá sem stendur hvað
helst um Evrópu. Schengen-svæðið
virðist ekki duga til þess að menn
treysti því til að verja íbúa hinna
einstöku landa innan þess. Þau hafa
hvert af öðru gripið til eigin ráða
og lokað sér: Austurríki 10. mars,
Slóvenía 11. mars, Pólland og Sviss
13. mars, Danmörk 14. mars og
Ungverjaland og Spánn 16. mars.
Önnur ríki, svo sem Tékkósalvía,
Eistland, Grikkland, Litháen og
Slóvakía hafa hert eftirlit á landa-
mærum sínum og fleiri eru að und-
irbúa hið sama eða harðari aðgerð-
ir. Evrópusvæðið reynir að klóra í
bakkann. 16. mars lögðu stjórnvöld
þess bann við öllum komum manna
inn í það væntanlega meðal annars
til þess að hamla gegn landamæra-
lokunum einstakra meðlimaríkja.
Mun ríkjum Evrópu þykja líklegt
að Evrópusambandinu takist betur
við landamæravörsluna nú heldur
en til þessa? Það er ekki líklegt.
Fyrir vikið vaknar sú spurning,
hvort upp sé runnin stund endaloka
hinnar óhagganlegu stefnu um opin
landamæri og óhefta för fólks landa
á milli. Hún er ein af meginstoðum
Evrópusambandsins. Hvaða áhrif
mun það hafa á öðrum sviðum inn-
an þess, ef hún brestur? Einkum í
ljósi þeirra þrenginga, sem fyrir
voru innan sambandsins: Efnahags-
vanda, lýðræðishalla, innflytjenda-
mála, sundrungar, svo nokkuð sé
nefnt.
Við lifum spennutíma. Hvernig
tekst okkur í viðfanginu við yf-
irstandandi vandamál; COVID-19
og fleira? Hvar lendum við? Hvern-
ig verður sá heimur, sem bíður
okkar í náinni framtíð? Þessum
spurningum getur enginn svarað,
en hitt er víst, að yfir standa um-
brotatímar og að þeim er engan
veginn lokið.
Schengen og COVID-19
Eftir Hauk
Ágústsson »Hvað verður um
Schengen?
Haukur
Ágústsson
Höfundur er fv. kennari.
Atvinna