Morgunblaðið - 30.03.2020, Blaðsíða 28

28 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 30. MARS 2020
STOFNAÐ 1956
Glæsileg íslensk
hönnun og smíði
á skrifstofuna
Bæjarlind 8–10
201 Kópavogur
Sími 510 7300
www.ag.is
ag@ag.is
Fyrir Á. Guðmundsson starfa íslenskir, vel menntaðir
arkitektar sem hafa þróað húsgögn og hönnunargripi
sem skapa notalegt andrúmsloft. Hver hlutur ber einkenni
klassískrar hönnunar en er einnig fallegur smíðisgripur sem
er þægilegt að nota og sómir sér vel á skrifstofunni.
Alþjóðlegur dagur leiklistar var hald-
inn föstudaginn 27. mars. Líkt og síð-
ustu ár voru í tilefni dagsins flutt tvö
ávörp hérlendis, eitt frá Íslandi og
annað alþjóðlegt. Innlenda ávarpið
samdi Margrét Bjarnadóttir dans-
höfundur og það alþjóðlega Shahid
Nadeem leikskáld frá Pakistan, sem
Hafliði Arngrímsson íslenskaði.
Morgunblaðið birtir hér brot úr
ávörpunum tveimur.
Bræðir íshelluna hið innra
„Þegar leikhúsinu er lýst er oft tal-
að um að það sé aðeins til í núinu.
Leiklist og dans eru þau listform sem
reiða sig á núið, raungerast þegar
leikari eða dansari mætir áhorfanda
og við öndum að okkur sama loftinu.
Í dag veit aftur á móti heimurinn all-
ur að það er varasamt að anda að sér
sama loftinu. Að sitja í myrkvuðum
sal, í miklu návígi við annað fólk, í
nokkra klukkutíma er í besta falli
bannað og í versta falli lífshættulegt.
Árið 2020 er Alþjóðlega leiklistardeg-
inum fagnað um
allan heim á með-
an leikhúsin
standa tóm,“
skrifar Margrét
Bjarnadóttir.
„Það sem hefur
alltaf heillað mig
mest við leikhúsið
eru áhorfendur
sem kaupa miða,
taka frá tíma,
skipta jafnvel um
föt, mæta á svæðið og ganga inn í
algjöra óvissu en með von í brjósti og
beina síðan óskiptri athygli sinni og
einbeitingu að því sem fram fer á
sviðinu. Í áhorfandanum birtist eftir-
vænting, forvitni og örlæti. Í samein-
ingu hlaða flytjendur og áhorfendur
salinn af orku,“ skrifar Margrét og
bendir á að leiklist geti sýnt okkur
hluti sem við höfum sjálf upplifað eða
hluti sem aðrir hafa upplifað og við
vitum að við munum aldrei í lífinu
þurfa að reyna á eigin skinni – eða
eitthvað sem við gætum mögulega átt
eftir að ganga í gegnum síðar.
„Dans getur sýnt okkur eitthvað
sem við vissum kannski ekki að byggi
innra með okkur. Eitthvað sem erfitt
er að útskýra með orðum og verður
ekki skilið með heilanum. Hvort
tveggja, leiklistin og dansinn, eiga
rætur í fórnum og fornum helgisiðum
og e.t.v. er það þess vegna sem við
förum í leikhús – af því að leikhúsið
felur enn í sér möguleikann á tilfinn-
ingalegri útrás og hreinsun. Þegar
vel tekst til þá bræðir leikhúsið ís-
helluna innan í okkur eins og Franz
Kafka orðaði það – brýtur frosin út-
höfin innra með okkur með exi –
þannig að frumur sem legið hafa í
dvala vakna á ný,“ skrifar Margrét
og bendir á að það sé svo sannarlega
ekki alltaf gaman í leikhúsi.
Tækifærin felast í leiða
„Rannsóknir benda til þess að
manninum hafi aldrei leiðst jafn mik-
ið og undanfarin ár. Á móti kemur að
flóttaleiðirnar hafa aldrei verið fleiri.
[…] Raunar er leikhúsið einn af fáum
stöðum sem eftir eru í samfélagi okk-
ar þar sem við getum raunverulega
upplifað leiða, ótrufluð, í nokkra
klukkutíma. […] En þegar leiðinn
læðist að okkur og engin flóttaleið er
í boði er eins og tilvist okkar sé
stungið í samband við magnara. Og
þá er ekki annað hægt en að leggja
við hlustir. Þetta er dýrmætt á okkar
dögum. Leiðinn er mikilvægt afl,
liggur mér við að segja. Afl sem má
beisla og nýta til góðs,“ skrifar Mar-
grét og bendir á að leiði skapi pláss
fyrir fyrir íhugun og endurskoðun.
„Það eru tækifæri í leiðanum, tæki-
færi til umbreytinga. Leiði er lognið
á undan sköpun og húmor,“ skrifar
Margrét og bendir á að á tímum
kórónuveirunnar hafi fólk haft tölu-
verðar áhyggjur af því að því muni
leiðast í sóttkvínni.
„Það er eins og við séum á risa-
stórri leiksýningu – þeirri fjölmenn-
ustu í sögunni. Og rétt eins og í leik-
húsinu er engin flóttaleið. Það eru
allir í heiminum með hugann við það
sama. Hver og einn speglar sig í
aðstæðum og fréttum en jafnframt er
komið gat á frosna íshelluna hið innra
og nú sem aldrei fyrr leita tilfinningar
og hugsanir sem legið hafa í dvala upp
á yfirborðið. Við vitum nú þegar að við
munum ekki ganga söm út af þessari
leiksýningu. […] Þegar við stígum út
úr þessu tímabili munum við sjá betur
hvers við söknuðum. Hvað viljum við
taka með okkur og hvað skiljum við
eftir? Eins og staðan er núna bjóða öll
auðu svið heimsins ekki upp á neitt –
nema endalausa möguleika,“ skrifar
Margrét.
Stöðnun þarf að kollvarpa
„Mér er það mikill heiður að semja
boðskap Alþjóðlega leiklistardagsins
2020. Tilfinningin er fyrst og fremst
auðmýkt, en einnig spenningur þar
sem Alþjóða leiklistarsambandið, sem
er áhrifamesta og virtasta leiklist-
arsamband heims, hefur viðurkennt
pakistanskt leikhús og Pakistan al-
mennt. Þessi heiður er einnig virðing-
arvottur við Ma-
deeha Gauhar,
leikhúsfrömuð og
stofnanda Ajoka
leikhússins. Hún
var jafnframt
lífsförunautur
minn og lést fyrir
tveimur árum.
Leið Ajoka leik-
hópsins var löng
og torfær, bók-
staflega af götunni
og inn í leikhús. En svo sannarlega er
saga margra leikhópa þannig. Það er
aldrei eins og að sigla lygnan sjó. Allt-
af barátta,“ skrifar Shahid Nadeem
og bendir á að hann sé frá landi þar
sem múslímsk gildi ríkja. „Þar sem
nokkrar herforingjastjórnir hafa
stjórnað með harðri hendi, árásir
trúarlegra ofstækishópa voru tíðar og
við háðum þrjár styrjaldir við ná-
grannaland okkar Indland. Enn í dag
lifum við í ótta við að stríð brjótist út
við tvíburaland okkar og nágranna
jafnvel kjarnorkustríð þar sem bæði
lönd búa yfir kjarnorkuvopnum.
Stundum segjum við í spaugi: „Erf-
iðir tímar eru góðir tímar fyrir leik-
húsið“. Það er enginn hörgull á alls
kyns áskorunum sem við þurfum að
horfast í augu við, þverstæðum sem
þarf að afhjúpa, stöðnun sem þarf að
kollvarpa. Leikhópur minn, Ajoka, og
ég höfum þrætt þennan vandfarna
veg í meir en 36 ár. Þetta hefur svo
sannarlega verið einstigi: Að halda
jafnvægi milli skemmtunar og
fræðslu, milli leitar og lærdóms af
fortíðinni til undirbúnings framtíð-
inni, milli skapandi frjálsrar tján-
ingar og ævintýralegs uppgjörs við
valdið, milli samfélagslegrar gagn-
rýni og fjárhagslega lífvænlegs leik-
húss, milli þess að ná til fjöldans og
vera framúrstefnuleg. Maður gæti
sagt að til þess að geta unnið í leik-
húsi þurfi fólk að vera töframenn.
Í Pakistan hefur aðgreining hins
trúarlega og hins veraldlega verið
afar skýr. Hið veraldlega hefur ekk-
ert pláss fyrir trúarlegar vangavelt-
ur, og hið trúarlega leyfir hvorki
opinskáar rökræður né nýjar hug-
myndir,“ skrifar Nadeem og bendir á
að Ajoka hafi verið stofnað á níunda
áratugnum þegar herforingjastjórn
ríkti í Pakistan.
Pólitískt andófsleikhús
„Það var hópur ungra listamanna
sem mótmæltu einræði með sam-
félagslegu og pólitísku andófsleik-
húsi. Þau fundu tilfinningum sínum,
reiði og angist óvæntan farveg hjá
súfaskáldinu Bulleh Shah sem var
uppi fyrir 300 árum. Ajoka uppgötv-
aði að með hjálp skáldskapar hans
gæti það mótmælt spilltu yfirvaldi og
hræsnisfullri trúarelítu af ógnar-
legum sprengikrafti. Yfirvöld gátu
bannað okkur og hrakið okkur burt
en ekki virt og vinsælt skáld eins og
Bulleh Shah. Við uppgötvuðum að líf
hans var jafn dramatískt og róttækt
og skáldskapur hans sem hafði valdið
honum refsingum og bannfæringu,“
skrifar Nadeem sem er höfundur
leikritsins Bulha sem fjallar um líf og
baráttu Bulleh Shah. Rifjar hann upp
að listráðið í Lahore hafi hafnað
handritinu með þeirri útskýringu að
það væri ekki leikrit heldur ævisaga,
en leikritið var engu að síður frum-
sýnt í Goethe-stofnuninni við góðar
viðtökur.
Í framhaldinu var farið í leikferð
um Pakistan með Bulha sem sýnt var
„á öllum hugsanlegum stöðum Ind-
lands, jafnvel á tímum gríðarlegrar
spennu milli landanna og á stöðum
þar sem fólkið skildi ekki orð í
púnjab-málinu en naut samt sem
áður hverrar sekúndu sýningarinnar.
Allar dyr að pólitísku samtali og sam-
bandi lokuðust hver á fætur annarri
en hlið leikhússins og hliðin að hjört-
um Indverja héldu áfram að vera opin
upp á gátt,“ skrifar Nadeem og rifjar
upp að í þau 18 ár sem þau ferðuðust
með Bulha hafi hópurinn fengið mikil
og góð viðbrögð frá áhorfendurm sem
sem augljóslega voru ekki vanir
sviðslistum. „Sýningin er ekki einföld
afþreying eða hvatning til hugsunar
heldur andleg samkoma, sem snertir
sálina,“ skrifar Nadeem og rifjar upp
að indverskur fræðimaður hafi skrif-
að grein um sýninguna með titlinum
„Þegar leikhús verður helgiskrín.“
Berjumst gegn græðgi
„Plánetan okkar sekkur dýpra og
dýpra í loftslags- og veðurfarshörm-
ungar og heyra má hófadyn hesta
riddaranna á hinsta degi. Við verðum
að endurnýja andlegan styrk okkar;
við verðum að berjast gegn afskipta-
leysi, sleni og tómlæti, svartsýni og
græðgi og berjast gegn öllum þjösna-
skapnum gagnvart heiminum og jörð-
inni okkar. Leikhús hefur hlutverki
að gegna, göfugu hlutverki, með því
að styrkja og virkja mannkynið svo
það rífi sig upp úr forarpyttinum sem
það er að sökkva í. Það getur um-
breytt leiksviði og sýningarrými í
helgistað.
Í Suður-Asíu, snerta listamenn
leiksviðið af lotningu áður en þeir
stíga á það. Það er forn hefð frá tím-
um þegar hið andlega og menningar-
lega voru enn nátengd. Það er kom-
inn tími til að enduruppgötva þetta
samband listamanns og áhorfanda,
fortíðar og framtíðar. Leiklist getur
verið heilög list og leikarar geta svo
sannarlega orðið avatarar hlutverk-
anna sem þeir leika. Leikhús lyftir
list leikarans á æðra andlegt stig.
Leikhús getur orðið helgiskrín og
helgiskrínið orðið að leikrými,“ skrif-
ar Nadeem í lokaorðum ávarps síns.
Leikhúsið sem helgiskrín
Shahid
Nadeem
Margrét
Bjarnadóttir
Ljósmynd/Eddi Ljósmynd/Grímur Bjarnason
Ljósmynd/Auðunn NíelssonLjósmynd/Patrik Ontkovic
Samtal við samtímann Nokkrar þeirra leiksýninga sem voru á fjölum leikhúsa hérlendis þegar samkomubannið
var sett á fyrir tveimur vikum. Í efri röð frá vinstri er Brúðumeistarinn í Þjóðleikhúsinu og Níu líf í Borgarleik-
húsinu. Í neðri röð frá vinstri eru Polishing Iceland í Tjarnarbíói og Vorið vaknar hjá Leikfélagi Akureyrar.