Morgunblaðið - 08.04.2020, Qupperneq 59

MENNING 59
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 8. APRÍL 2020
Kvikmyndagerðarmaðurinn og
rithöfundurinn Þorsteinn J. hefur
verið að hlusta á áhugaverðar
sögur og horfa á þætti sem hann
mælir með.
„Fyrsti leikur
í stöðunni er að
slökkva á frétt-
um, því það eru
engir fleiri
fréttavinklar á
þessu ástandi og
hægur vandi að
fiska helstu
fréttatilkynn-
ingar upp á net-
inu. Starfið er að sitja þetta af
sér, afplána þessa þrjátíu daga,
sem í raun og veru eru þrjátíu
sömu útgáfurnar af föstudeginum
langa. Það þarf samt ekki að
þýða eintóm leiðindi því nú gefst
loksins tími til að næra sálina og
sökkva sér í sjónvarpsþætti og
bækur sem gleymdist að lesa. Ég
freistast reyndar núorðið til að
láta frekar lesa fyrir mig, hef ný-
verið farið í gegnum The Silent
Patient eftir Alex Michaeldies og
American Dirt eftir Jeanine
Cummins. Ég mæli frekar með
þeirri seinni, þótt ekki væri nema
fyrir upphafssenu bókarinnar sem
er ótrúlega sterk, og svo finnst
mér ástæða til að standa með höf-
undinum sem hefur mátt þola
endalausar árásir fyrir að vera
ekki fædd í landinu sem hún er
að skrifa um.
Vinir mínir vís-
uðu mér svo á
Istanbúl eftir
Orhan Pamuk,
ótrúlega fín
endurminn-
ingabók. Ég
þarf að fara
þangað aftur er
það fyrsta sem
ég hugsaði þegar höfundur fór að
draga upp sviðsmyndir borg-
arinnar, söguna og fólkið, því það
eru þrjátíu ár síðan ég kom þang-
að í fyrsta og eina skiptið. Það
skemmir reyndar aðeins fyrir
sögunni að leikarinn sem les sög-
una er ótrúlega upptekinn af því
að lesa hratt og hann reykspólar í
gegnum verkið eins og kvartmílu-
kappi. Þannig að ég verð trúlega
að kaupa bókina og lesa hana eft-
ir allt saman, sem er bara mátu-
legt á mig.
Svo er ég búinn að bíða í allan
vetur eftir framhaldinu á West-
world, þriðju þáttaröðinni sem
HBO er að senda út núna í smá-
skömmtum. Þetta eru marg-
slungnir þættir og stútfullir af
spennandi hugmyndum um veru-
leikann, þessa fyrirfram ákveðnu
hringrás sem líf okkar er fast í.
Ef lesendur hafa ekki séð þetta
þá er hægur vandi að eyða næstu
vikum í að fiska upp þáttaröð eitt
og tvö. Þeim tíma væri vel varið.“
Mælt með í samkomubanni
AFP
Umtöluð Kápa skáldsögunnar Am-
erican Dirt eftir Jeanine Cummins.
Hugsað til Istan-
búl og Westworld
Westworld Þorsteinn beið lengi
eftir framhaldi þáttanna vinsælu.
Orhan Pamuk
mér fannst ég finna marga þræði á
milli þeirra þrátt fyrir að nær tvær
aldir skildu þá að, þræði sem ég
komst svo að því að voru raunveruleg-
ir frá Debussy til Rameau.“
Inn í dýpsta skáldskapinn
Víkingur heldur áfram og segir frá
Debussy, sem starfaði samhliða tón-
smíðum á fyrri hluta ferilsins sem tón-
listargagnrýnandi og var mjög ákveð-
inn í skoðunum. „Hann hikaði ekki við
að andmæla verkum manna á borð við
Beethoven og Wagner. En Rameau
var hans stóra tónlistarlega ást og á
einum stað skrifar Debussy að Ram-
eau sé „maður okkar tíma“. Og við að
lesa um það ákvað ég endanlega að
skapa einhverskonar samtal milli
þessara manna, gera þá næstum að
samtímamönnum,“ segir Víkingur og
bendir á lokaverk plötunnar, „Hom-
mage à Rameau“, þar sem Debussy
vottar hinu tónskáldinu virðingu sína.
„Mér hefur lengi þótt rætur Debussy
liggja dýpra í barokkhefðinni en
margir virðast átta sig á. Að kalla
hann impressjónista er of mikil ein-
földun. Það eru þessi ótrúlegu hlutföll,
hárfínn mekanismi og handbragð sem
einkenna alla tónlistina hans, hann
vefur framsækna hljóma sína oft inn í
hrein barokkform, tokkötur og annað
slíkt. Verkin sem ég valdi á plötuna
sýna hann í þessu barokkljósi.
Samhliða því að vera
formbyltingarmaður þá var Debussy
maður fortíðarinnar. Þeir sem breytt
hafa gangi tónlistarsögunnar eiga
sameiginlegt að hafa gjörþekkt það
sem þeir voru að bylta, og þótt vænt
um það. Rameau er skilgreindur sem
faðir franskrar hljómfræði, næstum
200 árum á undan Debussy, og
Debussy tekur þá hljómfræði og kast-
ar henni út um gluggann – en gerir
það af ást og væntumþykju,“ segir
Víkingur.
„Og Debussy hafði meiri áhuga á
Rameau og barokkinu en klassíska
tímanum eða rómantíkinni, og var
mjög meðvitaður um að finna sinn eig-
in þráð og tón: þessir tveir menn eiga
það í raun meira sameiginlegt en
nokkuð annað að þeir spurðu sjálf-
stæðra spurniga og leituðu eigin
svara, öpuðu sannarlega ekki eftir
samtímamönnum sínum. Mér finnst
ekki vera einn fyrirsjánlegur taktur í
tónlist þeirra, sem er í sjálfu sér stór-
merkilegt. Það á ekki síður við um
Rameau, sem starfaði þó á barokktím-
anum þegar unnið var mikið með
fyrirfram gefin form – hann gaf sig
aldrei formunum á vald. Þess í stað
ögraði hann ávallt forminu og fann
leiðir út úr því, sem er stórkostlega
spennandi. Við að spila Rameau fer
maður inn í dýpsta skáldskapinn.“
Platan er sjálfstætt listaverk
Ekki síður en á plötunni með verk-
um Bachs vekur athygli hvað Vík-
ingur byggir samspil verkanna upp
með óvenjulegum hætti.
„Fyrir mér er það að setja saman
plötu sjálfstætt listaverk,“ segir hann
til skýringar. „Mér finnst það vera
svolítið sambærilegt við að vera sýn-
ingarstjóri í myndlist og snýst um að
raða verkum upp í samhengi svo þau
varpi ljósi á hvert annað, á áreynslu-
lausan hátt. Og vonandi verða til
margskonar merkingar á sama tíma.
Ég spilaði heildarhljómborðsverk
beggja tónskálda oft yfir og reyndi að
finna út nákvæmlega hvar mér fynd-
ist samtalið liggja – og auðvitað er ég
um leið þátttakandi í samtalinu. Þetta
er þriggja manna tal. Ég hugsa plöt-
una þannig séð sem eitt tónverk, og
þá hreinlega eins og leikhúsverk. Hún
hefst á forleik eftir Debussy sem hann
umritaði sjálfur fyrir píanó úr kantötu
sem hann hafði samið löngu fyrr, og
ég held að þetta sé ein fyrsta útgefna
upptakan á forleiknum fyrir píanó.
Mér finnst gaman að byrja plötu á
verki eftir Debussy sem hann umrit-
aði sjálfur og fólk hefur aldrei heyrt.“
Víkingur kaus að enda téðan forleik
ekki eins og í umritun tónskáldsins
heldur eins og í upphaflega for-
leiknum fyrir hljómsveit, „á opnum
hljómi í e-moll og þá er sem tjöldin
séu dregin frá sviðinu og þar birtast
óvænt fuglar Rameau, í „Le Rappel
des oiseaux“. Og eftir það er öll platan
byggð upp eins og við séum stödd í
óperu eða leikhúsi. Þetta er svo leik-
og myndræn tónlist hjá þeim báðum;
Rameau er mikið með náttúrustemn-
ingar og þorpssenur – hann semur um
þorpsmeyna, hænur, villimenn og
kýklópa … Og Debussy er á svip-
uðum miðum, semur um regn í görð-
um, fótspor í snjó, stúlkuna með hörg-
ula hárið og vatnagyðju. Þeir vinna
með stórkostlega myndræn lagaheiti;
fyrir mér eru þau eins og einnar línu
ljóð. Eins og fyrrnefnt „Samtal
fuglanna“ eftir Rameau, þar sem
hann fangar stemninguna í tónum,
með einn fugl í hægri hendi og annan í
vinstri. Það er einstök snilld og ólík
öllu öðru sem var samið á þeim tíma.
Plötunni lýkur með eftirmála, fyrr-
nefndri hyllingu Debussy á Rameau,
sem mér finnst vera eitthvert falleg-
asta „homage“ tónlistarsögunnar, svo
einstaklega dulúðugt og fallegt, í raun
alveg ólýsanlegt listaverk.“
Að lifa sannkölluðu draumalífi
Eftir að hafa verið í mörgum viðtöl
undanfarið kveðst Víkingur verða
orðinn „ansi sjóaður að tala um tónlist
í símann“. Og langar að fara að skrifa.
„Ég er með boð frá Guardian um að
skrifa grein um samtal Debussy og
Rameau en verð að taka fram að ég
fæ þar mikla hjálp frá konunni minni
sem er margfalt ritfærari en ég.“
Og það leiðir aftur talið að breyt-
ingunum núna á lífi Víkings.
„Ég hef auðvitað verið að lifa sann-
kölluðu draumalífi, þótt það sé mjög
krefjandi og mikið stress á stundum,“
segir hann. „Þetta er að minnsta kosti
það líf sem mig dreymdi um. Það eru
mikil forréttindi að fá að spila í öllum
þessum tónlistarhúsum, að vera
staðarlistamaður við Konzerthaus í
Berlín í vetur og svo í Southbank í
London á næsta ári … Og nú þegar
allt er stopp um sinn sé ég þetta í
öðru ljósi; ég hef varla haft tíma til að
átta mig á því hvað ég er lánsamur.
Eins og fá að skjótast eina vikuna til
Hong Kong-fílharmóníunnar eins og
ég hefði átt að gera í síðustu viku, svo
hefði ég átt að vera nú um helgina í
Gewandhaus með tónleika með
Matthias Goerne, og í kvöld átti ég að
vera í Helskinki að frumflytja nýjan
konsert sem var saminn fyrir mig.
Þegar allir þesssir draumar eru tekn-
ir burtu þá finnur maður sterkt fyrir
því að ekkert er sjálfgefið í lífinu og
listinni. Ég er þegar orðinn óþreyju-
fullur að leika aftur á tónleikum en
þeir næstu verða mögulega ekki fyrr
en í september.“
En þangað til segist Víkingur ætla
að fara vel með tímann. „Það er
yndislegt að vera heima með fjöl-
skyldunni og svo hef ég næði til að
læra tónverk sem ég hef ekki komist í
á undanförnum árum, grúska svolítið.
Fyrir utan að ég er byrjaður að
undirbúa nýja plötu, ég hef verið að
móta hana síðustu tvær vikur,“ segir
hann óræðum rómi og gefur ekkert
meira upp um það.
Í stofunni Víkingur Heiðar ávarpar áhorfendur í beinni útsendingu heima hjá sér á Alþjóðlega píanódeginum.
Jean-Philippe
Rameau
Claude
Debussy
Þorsteinn J.
Fallegar vörur
fyrir heimilið
Sendum
um
land
allt
Tjarnargötu 2 | 230 Reykjanesbæ | Sími 421 3377 | bustod@bustod.is | www.bustod.is
Ziljstra borðstofustólar
Fallegir borðstofustólar í PU
wax leðri og gráhúðuðum
stállöppum.
Verð aðeins 17.100 kr.