Fréttablaðið - 24.10.2020, Síða 16

Gunnar
ÚTGÁFUFÉLAG: Torg ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Helgi Magnússon FORSTJÓRI OG ÚTGEFANDI: Björn Víglundsson RITSTJÓRI: Jón Þórisson jon@frettabladid.is, FRÉTTASTJÓRAR: Aðalheiður Ámundadóttir adalheidur@frettabladid.is
Ari Brynjólfsson arib@frettabladid.is, Garðar Örn Úlfarsson gar@frettabladid.is MARKAÐURINN: Hörður Ægisson hordur@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 80.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslun um á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í
gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871 FRÉTTABLAÐIÐ Kalkofnsvegur 2, 101 Reykjavík Sími: 550 5000, ritstjorn@frettabladid.is HELGARBLAÐ: Björk Eiðsdóttir bjork@frettabladid.is MENNING: Kolbrún Bergþórsdóttir kolbrunb@frettabladid.is
LJÓSMYNDIR: Anton Brink anton@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Sæmundur Freyr Árnason sfa@frettabladid.is
Mín skoðun Sif Sigmarsdóttir

Sóttkví,
félagsleg
einangrun
og sam-
skiptaþurrð
hafa nei-
kvæð áhrif á
andlega
heilsu fólks.
Jón
Þórisson
jon@frettabladid.is
Talan 39 hefur verið áberandi síðustu daga. Hún stendur fyrir þá sem tóku eigið líf á síðasta ári og í reynd þann fjölda sem það gerir að meðaltali árlega undanfarinn áratug.Þrjátíu og níu líf er of mikið, hvert einasta
þeirra er of mikið. Fyrir átakinu sem einkennir sig með
þessari tölu standa Landssamtökin Geðhjálp í sam-
starfi við Píeta samtökin.
Um fjölda þeirra sem falla fyrir eigin hendi hefur ekki
verið mikið rætt fram til þessa. Aðstandendur átaksins
segja mikilvægt að ræða sjálfsvíg og þann skyndilega
missi, sársauka og sorg sem aðstandendur verða fyrir
þegar eigið líf er tekið, en ekki síður ástæðuna sem að
baki býr og orsakaþætti geðheilbrigðis, eins og fram
kemur í leiðara Héðins Unnsteinssonar, formanns
landssamtakanna, í nýútkomnu Geðhjálparblaði.
En það er fleira sem formaðurinn bendir á. Fram
kemur að nú þegar nær átta mánuðir eru liðnir frá
því að heimsfaraldur kórónaveirunnar hóf að breyta
hugsana- og hegðunarmynstri fólks, sé ljóst að áhrifin
á félagslegar og efnahagslegar orsakir geðheilsu verði
mikil.
Á það hefur verið bent með vaxandi þunga undan-
farið að langvarandi hliðarverkun af baráttunni við
útbreiðslu veirunnar geti orðið þungbær. Sóttkví,
félagsleg einangrun og samskiptaþurrð hafa neikvæð
áhrif á andlega heilsu fólks.
Vel ritfærir menn hafa bent á að nú sé ekki tími til
akademískra hugleiðinga um frelsi og að best sé að
geyma þær þar til faraldurinn er genginn yfir.
Það er nákvæmlega núna sem rétti tíminn er til að
huga að þessu atriði og jafnvel eru seinustu forvöð til að
gera það. Síðar getur verið of seint.
Hvaða áhrif hefur það á ungviði sem ítrekað er lokað
inni og klippt á samskipti við vini og vandamenn? Jafn-
vel liggja fyrir sterkar vísbendingar um að börn smiti
ógjarnan önnur börn af veirunni og veikist þau, sé lík-
legt að þau verði einkennalítil.
Fram hefur komið í fréttum vikunnar að tæplega 400
börn hafi greinst með smit frá upphafi faraldursins.
Ekkert þeirra var lagt inn á spítala og fá dæmi þess að
börn hafi smitað fullorðna. Samt koma sóttvarnaað-
gerðir hart niður á börnum og stöðugt eru fluttar fréttir
af smiti sem upp kemur í skólastarfi sem veldur því að
heilu bekkirnir, bekkjardeildir eða skólar, eru sett í
sóttkví. Dæmi er um að tæplega 400 nemendum í skóla
á höfuðborgarsvæðinu hafi verið fyrirskipuð sóttkví,
því eitt þeirra greindist.
En það eru fleiri en börnin sem líða fyrir þetta fyrir-
komulag. Áhrif þess ná til heimilismanna barnanna,
vina þeirra og vandamanna. Sögur heyrast af fólki sem
skikkað er í sóttkví af litlu eða engu tilefni. Óljós sam-
skipti við þann sem svo reynist smitaður eru þá lögð
til grundvallar fyrirmælum, sem skerða frelsi fólks.
Vafinn túlkaður veirunni í hag og stjórnarskrárvarin
réttindi látin víkja. Eru það akademískar hugleiðingar
um frelsi að efast um að rétt sé að þessu staðið? Nei.
39 er stór tala. Við þurfum að binda svo um að sótt-
vörnin verði ekki skæðari en það sem hún beinist að.
Fyrir eigin hendi getum við breytt því.
Eigin hendi 
Árið 2018 minntust Bretar þess að hundrað ár voru liðin frá því að konur fengu kosningarétt. Af því tilefni sendi rithöfundurinn Kamila
Shamsie breskum bókaútgefendum áskorun: Hún lagði
til að árið 2018 gæfu þeir aðeins út bækur eftir konur til
að minnka kynjahallann innan greinarinnar.
Undirtektirnar voru dræmar. „Útgáfuheimurinn
er hvítur og kvenkyns,“ kvað í fyrirsögn dagblaðsins
The Guardian. Könnun meðal 34 forlaga og átta bók-
menntarita í Bandaríkjunum sýndi að 78 prósent
starfsfólks voru hvít á hörund og 79 prósent voru
kvenkyns. Rithöfundurinn Marlon James, handhafi
Booker-bókmenntaverðlaunanna, sakaði útgefendur
um að „selja sig hinni stöðluðu, hvítu konu og lang-
þjáðum, taugatrekktum prósa hennar með úthverfi að
sögusviði.“
Konur voru eins og engisprettufaraldur. Þær voru úti
um allt. Útgáfubransinn var orðinn eins og bókin The
Handmaid’s Tale í bakkgír; þernan var nú kúgarinn.
Gullgerðarlist
Árið 1992 lýsti bandaríski stjórnmálafræðingurinn
Francis Fukuyama yfir „endalokum sögunnar“.
Fukuyama taldi að hugmyndafræðilegri þróun mann-
kynsins væri lokið. Við fall Sovétríkjanna hefði hið
vestræna lýðræði haft fullnaðarsigur er það bolaði burt
óæðri stjórnarháttum, svo sem harðstjórn, einræði og
kommúnisma.
Í dag er hlegið að sögulokakenningu Fukuyama. En
þótt sagan sýni að það gefist sjaldan vel að spá sögu-
lokum, virðast menn enn stunda slíka gullgerðarlist.
Varaformaður Ungliðahreyfingar Alþýðusambands
Íslands, Ástþór Jón Ragnheiðarson, gagnrýndi ASÍ
harðlega í vikunni. Var ástæðan stuðningur ASÍ við
frumvarp stjórnvalda um breytingar á fæðingarorlofi.
Sakaði Ástþór ASÍ um að styðja við forréttindahópa.
Svo virðist sem Ungliðahreyfing ASÍ telji að komið
sé að sögulokum í kvennabaráttunni. Látið er í veðri
vaka að lög sem jafna eiga atvinnuþátttöku kynjanna
séu forréttindaprjál, hjóm úr fortíð sem hefur litla skír-
skotun til þrauta samtímans. En rétt eins og flestir þeir
sem spáð hafa sögulokum, þjáist ungliðahreyfingin af
rörsýni.
Þeir sem hæddust að hugmynd rithöfundarins
Kamilu Shamsie um „kvennaútgáfuár“ hunsuðu veru-
leikann. Tölfræðin sýndi að það hallaði víst á konur í
útgáfuheiminum. Karlar hrepptu fleiri bókmennta-
verðlaun en konur; algengara var að gagnrýni birtist í
fjölmiðlum um bók eftir karl en eftir konu. Konur sáu
kannski í auknum mæli um handtökin í bókaiðnað-
inum, en völdin og virðingin voru enn karlmannsins.
Margaret Atwood, höfundur fyrrnefndrar Sögu
þernunnar (The Handmaid’s Tale), sagði einhverju
sinni: „Þegar karlmaður skrifar um eitthvað eins og
uppvaskið kallast það realismi; þegar kona gerir það
teljast það erfðafræðileg takmörk.“
Það er stutt í fyrirlitningu á málefnum kvenna.
Hugðarefni þeirra eru höfð að háði, ritstílnum er líkt
við úthverfi og kjarabarátta þeirra er talin svo smá-
borgaraleg af ungliðum stærstu hreyfingar launafólks á
Íslandi að ætla mætti að um væri að ræða innihaldslítið
tómstundagaman hefðarfrúar. „Jafnrétti er nefnilega
mikilvægt en velferð barnsins á ávallt að vera í for-
grunni,“ sagði Ástþór eins og uppvakningur frá síðustu
öld.
Sambærilegar raddir heyrast víða. Svo hrollvekjandi
er umræðan orðin um fæðingarorlofsfrumvarpið að
Katrín Jakobsdóttir fann sig knúna til að minna fólk
á að missa ekki sjónar á upphaflegum tilgangi fæð-
ingarorlofslaganna. „Ég get fullyrt það að ég væri ekki
forsætisráðherra ef framsýnt fólk hefði ekki sett í lög
fæðingarorlof sem miðar að því að jafna atvinnuþátt-
töku kynjanna.“
Endalok sögunnar eru hvergi í sjónmáli. Af orð-
ræðunni að dæma um fæðingarorlof og „erfðafræðileg
takmörk“ kvenna, virðist sagan hverfast í hringi. Við
erum horfin aftur til ársins 1983 og það er komið að því
að stofna Kvennalistann.
Forréttindahópurinn konur
LÆGSTA
VERÐIÐ
Í ÖLLUM
LANDS-
HLUTUM
SKILYRÐISLAUST
Orkan – Ódýrt fyrir alla
2 4 . O K T Ó B E R 2 0 2 0 L A U G A R D A G U R16 S K O Ð U N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð
SKOÐUN