Fjölrit RALA - 15.01.2001, Blaðsíða 6

YFIRLIT
Ahrif alaskalúpínu (Lupinus nootkatensis) á gróður og jarðveg (0-10 cm) voru rannsökuð á 15 stöðum
á sunnan- og norðanverðu landinu. Uppskera í lúpínubreiðum var mæld á 10 þeirra. Lúpína átti sér um
10—40 ára sögu á stöðunum og hafði ýmist breiðst um sanda, mela, moldir eða betur gróna mosaheiði
og mólendi. Mælisnið vora lögð inn í breiðumar og gerður samanburður á landi utan þeirra og mis-
gömlu lúpínulandi innan þeirra. Alls voru kannaðar 27 lúpínubreiður og mælingar gerðar í 93 reitum
(8,0x0,5 m). Við úrvinnslu gagna var beitt CANOCO-fjölbreytugreiningu til að kanna breytileika í
gróðurfari og fylgni við aldur lúpínu, jarðvegs- og veðurfarsþætti.
A sunnanverðu landinu, þar sem ársúrkoma er um 900-3400 mm, var lúpína hávaxin (80-120
cm) og myndaði alls staðar samfellt laufþak. A norðanverðu landinu, þar sem ársúrkoma er um 500-
800 mm, var lúpína lágvaxnari (40-110 cm) og náði ekki allstaðar að loka ógrónu landi. Gisnust var
hún á þurram melum inn til landsins en myndaði þar hins vegar þéttar breiður í mólendi og á melum og
móum í útsveitum. A sunnanverðu landinu mældist uppskera lúpínu um 300-990 g/m2 og var hún mest
í yfir 30 ára gömlum breiðum á Suður- og Suðausturlandi. Á Norðurlandi var uppskera lúpínu um 80-
650 g/m2 og var hún alls staðar meiri í ungum breiðum en gömlum.
Miklar breytingar urðu á gróðri þar sem lúpína myndaði þéttar, langlífar breiður. Niðurstöður
fjölbreytugrcmingar sýndu að framvinda af völdum lúpínu sveigðist í sömu átt, hvort sem um var að
ræða lítt gróið land, hálfgróna mosaheiði eða gróna lyngmóa. í lúpínubreiðum þróaðist gróður í átt að
gras- og blómlendi, sem sumstaðar var elftingablandið. Sunnanlands var vallarsveifgras algengasta
grastegund í breiðum en blásveifgras og túnvingull fyrir norðan. Fyrir sunnan myndaðist víðast þétt
mosalag í sverði og þar hafði lúpína alls staðar mikil áhrif. Þar var gróður svipaður í gömlum breiðum
en hann var breytilegri fyrir norðan þar sem gróðursamsetning breyttist fremur lítið í gisnum breiðum.
Víðast hvar fækkaði plöntutegundum mikið í gróðri þar sem lúpína myndaði þéttar breiður. Á
sunnanverðu landinu vora 20-60 plöntutegundir í reitum á viðmiðunarlandi utan breiða en 5-25
tegundir inni í elsta hluta þeirra. Fyrir norðan vora 10-55 plöntutegundir í reitum utan breiða en 3-62
tegundir inni í elsta hluta breiða. Mest vora umskiptin þar sem lúpína lagði undir sig lyngmóa á
Norðurlandi og eyddi þar flestum tegundum. í gisnum breiðum fyrir norðan vora áhrif lítil og fjölgaði
þar jafnvel tegundum. Þar héldu mólendistegundir velli og sumstaðar nam birki land í lúpinunni sem
annars var lítið um þótt það væri að finna í nágrenni breiða.
Lúpína var yfirleitt þéttust nokkra innan við jaðar breiða og gisnaði eftir því sem innar dró.
Ending hennar var þó mjög misjöfn. Á nokkram stöðum, sem flestir voru á Suðvesturlandi eða inn-
sveitum á Norðurlandi, hafði lúpína nær eða alveg hörfað þar sem hún hafði verið lengst. Þar vora liðin
um 15-25 ár frá því hún myndaði breiður. Á nokkrum stöðum á sunnan- og norðanverðu landinu, var
lúpína enn með mikla þekju og ríkjandi í gróðri um 25-35 áram eftir að hún tók að mynda breiður. Á
flestum þeirra var úrkomusamt, snjóþungt eða stutt á jarðvatn.
Aukning varð á kolefni og köfnunarefni í jarðvegi þar sem lúpínan hafði numið land á ógrónu eða
lítið grónu landi. Mest mældist aukningin á Suður- og Suðausturlandi þar sem kolefni jókst um það bil
0,1% (~1300 kg/ha) og köfnunarefni 0,01% (~120 kg/ha) á árí. Þar sem uppsöfnun var minnst var hún
um tífalt hægari. Þar sem lúpina breiddist yfir mólendi með kolefnisríkum jarðvegi á Norðurlandi komu
fram vísbendingar um kolefnistap úr jarðvegi.
Alaskalúpína er mjög öflug landgræðslutegund sem getur myndað gróðurþekju og byggt upp jarð-
vegsffjósemi á skömmum tíma á lítt grónu og rýra landi, hamli þurrkar ekki vexti hennar. Hún getur
einnig numið land og breiðst yfir algróin svæði með lágvöxnum mólendisgróðri þar sem hún gerbreytir
gróðurfari. Köfhunarefnisbinding, ör vöxtur, stærð og breiðumyndun era allt eiginleikar sem gera henni
þetta kleift Víðáttumikil svæði hér á landi standa lúpinunni opin berist hún inn á þau. Þótt rannsóknir
þessar spanni allt að 40 ára sögu lúpínu hér á landi er ekki að fullu ljóst hvaða breytingar verða af
völdum hennar þegar til lengri tíma er litið. Niðurstöðumar benda til að við landgræðslu með lúpínu
þurfi að sýna mikla aðgát. Tryggja verður að tegundin breiðist ekki inn á land sem henni er ekki ætlað
að vaxa á. Að okkar mati hentar lúpina best við uppgræðslu á viðáttumiklum, lítt grónum svæðum þar
sem hægt er að hafa hemil á útbreiðslu hennar. Mikilvægt er að fólki sé leiðbeint um notkun lúpínu.
4