Fjölrit RALA - 15.01.2001, Síða 47

köfnununarefhi í um 0,3%. Ef reiknað er með að kolefni í jarðvegi í efstu 10 cm hafi
aukist um 3% og köfnunarefhi um 0,28% á þessum tíma þá jafhgildir það að aukning
þessara efna hafi numið 39 tonnum af kolefni og 3,6 tonnum af köfnunarefni á
hektara, sé miðað við rúmþyngdina 1,3. Þetta jafhgildir að árleg uppsöfnun í efsta 10
cm jarðvegslagi hafi numið 1300 kg/ha (130 g/m2) af kolefhi og 120 kg/ha (12 g/m2)
af köfnunarefni. Þegar sömu forsendur eru lagðar til grundvallar til að áætla upp-
söfhun á þessum efnurn í jarðvegi á öðrum lúpínusvæðum verður niðurstaðan sú að
árleg binding af kolefni geti verið um 130-1040 kg/ha en af köfhunarefni um 10-90
kg/ha. Samkvæmt því hefur uppsöfnun verið minnst á Hveravöllum, Hrísey, Ássandi
og Þjórsárdal en á eftir Kvískeijum og Múlakoti hefur hún verið mest á Húsavík og
Ytrafjalli (16. og 18. mynd). Á Nýja-Sjálandi og Bretlandi hefur uppsöfnun á
köfnunarefnisforða í jarðvegi þar sem Lupinus arboreus hefur verið notuð til upp-
græðslu reynst vera um 160 kg N/ha á ári (Gadgil 1971b, Pananiappan o.fl. 1979)
Erlendar rannsóknir á náttúrlegri framvindu og jarðvegsmyndun þar sem nitur-
bindandi plöntur gegna lykilhlutverki hafa sýnt að árleg uppsöfnun köfhunarefnis í
yfirborðslögum jarðvegs getur numið 27-163 kg N/ha (Walker 1993). Rannsóknir
sem nýlega eru hafnar eru á kolefnisbindingu í jarðvegi á landgræðslusvæðum hér á
landi benda til að uppsöfnun geti verið um 600-900 kg C/ha á ári (Ólafur Amalds o.fl.
1999, 2000).
Mikil köfnunarefnisbinding alaskalúpínu gerir hana að kjörplöntu til uppgræðslu
á lítt grónum svæðum hér á landi þar sem köfnunarefnisskortur hamlar gróðurfram-
vindu og jarðvegsmyndun. Sjálfbær, samfelldur gróður getur ekki myndast á upp-
græðslusvæðum fyrr en byggst hefur upp forði og komin er á umsetning af köfnunar-
efni sem nægir plöntum til árlegs vaxtar. Algengt er að köfhunarefnisforði í þurr-
lendisjarðvegi á gömlu og grónu landi í kaldtempraða beltinu sé á bilinu 2000-10000
kg/ha (Marrs og Bradshaw 1993) og hefur hann yfirleitt byggst upp á árþúsundum
(Walker 1993). Árleg köfnunarefnisþörf gróðurs á slíku landi er um 100 kg/ha miðað
við að ársvöxtur sé um 5000 kg/ha og köfhunarefhisinnihald plantna um 2%. Um-
setning plöntuleifa í jarðvegi er talin vera um 6% á ári og þarf köfhunarefnisforði því
að vera a.m.k. 1600 kg/ha til að viðhalda gróðri með þessum vexti (Marrs og
Bradshaw 1993). Umsetning er háð hitastigi og þarf meiri forða í kaldara loftslagi en
minni þar sem hlýrra er (Bradshaw 1983). Hér á landi er ársvöxtur í rýru graslendi á
láglendi um 1000 kg/ha (Borgþór Magnússon o.fl. 1999) og séu sömu forsendur
lagðar til grundvallar, þ.e. að árleg umsetning sé um 6%, þá þarf köfnunarefhisforði í
jarðvegi að vera a.m.k. 300-400 kg/ha til að sá gróður viðhaldi sér án áburðargjafar.
Uppgræðsla með grasfræi og tilbúnum áburði hér á landi hefur stundum reynst
áfallasöm eftir að áburðagjöf hefur verið hætt (Sigurður H. Magnússon og Borgþór
Magnússon 1995, Sigurður H. Magnússon 1997b) sem sennilega má að hluta rekja til
þess að uppbygging köfnunarefhisforða í jarðvegi hefur verið of skammt á veg komin
til að viðhalda samfelldum gróðri. Rannsóknir á ffamvindu á námahaugum í Bretlandi
sýna að víðikjarr þrífst þar ekki fyrr en köfnunarefhisforði í jarðvegi hefur náð 700
kg/ha og skóglendi af birki og eyk myndast ekki fyrr en forðinn hefur náð 1200 kg
N/ha. Með því að nota lúpínu (Lupinus arboreus) þar til uppgræðslu, sem eykur
köfhunarefnisforða í jarðvegi um 160 kg/ha á ári, tekur það aðeins um 5 ár að byggja
upp nauðsynlegan forða til að viðhalda víðikjarri (Palaniappan o.fl. 1979, Marrs og
Bradshaw 1993). Það má gera ráð fýrir að ekki þurfi minni köfnunarefhisforða í jarð-
vegi hér á landi heldur en á Bretlandseyjum til að viðhalda tilteknum gróðri. Ef litið er
til víðikjarrsins og vísbendinga um köfnunarefhisbindingu alaskalúpínu þá má áætla
að við uppgræðslu með lúpínu geti eftir aðstæðum tekið um 6-70 ár að byggja upp
45