Íslenskar landbúnaðarrannsóknir - 01.09.1975, Page 23

MYNDUN MÓAJARÐVEGS í SKAGAFIRBI 21
INNGANGUR
Við Rannsóknarstofnun landbúnaðarins fara
einkum fram rannsóknir á efnafræðilegum
eiginleikum íslenzks jarðvegs. Hins vegar
hefur mörgum öðnun þáttum jarðvegsrann-
sókna lítt verið sinnt hin síðari ár. Björn
JÓhannesson (1960) flokkaði íslenzkan
jarðveg. Sú flokkun fer eftir eiginleikum
jarðvegsins annars vegar og berggrunni hins
vegar.
Ákveðið var með verkefni þessu að rann-
saka með jarðfræðilegum aðferðum afmark-
að svæði og eina jarðvegsgerð. Rannsóknir
á íslenzkum móajarðvegi hafa einkum beinzt
að þykknun hans vegna áfoks. A því sviði
hefur Sigurður ÞÓRARINSSON (1961) unn-
ið brautryðjandastarf. Guttormur Sig-
bjarnarson birti 1969 grein um rann-
sóknir sínar á Haukadaisheiði. Þar er fjallað
mjög ýtarlega um myndun og gerð móa-
jarðvegs á því svæði.
JARÐFRÆÐILEGAR AÐSTÆÐUR
Gerð og aldur berggrimns og landslags.
Berggrunnur rannsóknarsvæðisins er hluti af
elztu jarðmyndun Islands, blágrýtismyndun-
inni, en hún varð til á tertíer. Aldur tertíeru
jarðmyndunarinnar er yngst þriggja milljón
ára gömul.
Samkvæmt jarðlagahalla og aldursákvörð-
unum, sem gerðar hafa verið á tertíeru bergi,
er elzta berg að finna í Fjörðum og í Gerpi
austan lands, við norðanvert Isafjarðardjúp
og Borgarnes vestan lands. Blágrýtismynd-
unin í Skagafirði ætti samkvæmt þessu að
vera frá síðtertíer.
Islenzka blágrýtismyndunin er gerð að
meginhluta úr hraunlögum, sem hafa orðið
til í flæðigosum. Hraunlögin eru tiltölulega
þunn, en við síendurtekin gos hlóðst upp
þykkur hraunlagastafli. Á mill hraunlaganna
eru víða misþykk, rauðleit setlög svo og
Val á rannsóknarsvæði beindist að Norð-
urlandi. Skagafjörður varð fyrir valinu eink-
um af tveimur ástæðum. Skagafjörður er blá-
grýtissvæði, gagnstætt Haukadalsheiði, sem
er á móbergssvæði, og Skagafjörður er til-
tölulega afmarkað svæði. Rannsókn var unn-
in á þann hátt, að tekin voru og mæld snið
í móajarðveginn. Reynt var að hafa sem
jafnast bil milli sniða, og teknar voru tvær
línur eftir endilöngu Skagafjarðarhéraði, úr
Vesturdal að Reykjaströnd að vestan og
Austurdal út á Höfðaströnd að austan (mynd
á 23. bls.).
Sniðin voru mæld sumurin 1970 og 1971,
en rannsóknarstofuvinna unnin síðastliðið ár
og það, sem af er þessu ári. Rannsóknarstofu-
vinna var fólgin í kornastærðarmælingum og
smásjárrannsókn á þunnsneiðum af jarðvegs-
kornum til athugunar á grófleika og sam-
setningu fokjarðvegsins.
nokkuð um árset (Sigurður Þórarinsson
1951). Samkvæmt skjálftamælingum (Guð-
mundur Pálmason 1971) er bylgjuhraði í
yfirborðsbergi á blágrýtissvæðunum 4,1 km/
sek. — lag 1. Þetta lag er um 1000 m á
þykkt undir Skagafirði, en í fjöllum vestan
og austan Skagafjarðar er þessi jarðmyndun
um 1500—2000 m þykk.
Yfirborð blágrýtismyndunarinnar hefur
verið fremur mishæðalítið, eins og sjá má á
fjallakollum vestan og þó einkum austan
Skagafjarðar, en þeir eru allflestir flatir að
ofan. Fjallakollarnir eru í 900—1300 m hæð
yfir sjó. Upphaf núverandi landslags mun
vera frá lokum tertíers eða byrjun kvarters.
Þá tóku dalir að myndast í tertíeru „slétt-
una", og þeir hafa síðan dýpkað og breikkað
smám saman á ísöld af völdum ár- og jökul-
rofs. Á ísöld var eldvirkni á Skagafjarðar-