Íslenskar landbúnaðarrannsóknir - 01.09.1975, Síða 31

MYNDUN MÓAJARÐVEGS í SKAGAFIRBI 29
Komastærðarákvörðun með pípettu.
Kornastærðardreifing mélu og leirs var á-
kvörðuð með hinni svonefndu pípettuaðferð,
sem mælir fallhraða setkorna í vökva. Venju-
lega er sethraðinn reiknaður út frá Stokes-
lögmáli, en hér var fylgt aðferð Wadells,
sem er afleidd út frá Stokes-lögmáli (R. E.
Carver: Procedures in Sedimentary Petrology,
1971, 73.—92. bls.). Mismunurinn felst að-
eins í tíma, þegar sogið er upp í pípettuna,
og reiknuðu þvermáli korna. Til að breyta
þungatölum samkvæmt Stokes-lögmáli til
samræmis við Wadelis-formúlu er marg-
faldað með 0,64.
Tækin, sem notuð eru við „pípettering-
una', eru:
1. 1000 ml mæliglös, sem eru 6,5 cm í þver-
mál,
2. 50 ml áldósir,
3. stöng til að hræra í mæliglösunum,
4. 20 mi pípetta með gúmmípung á enda,
5. eimað vatn,
6. stoppúr,
7. hitamælir,
8. þurrkofn,
9. nákvæm vog.
Sýnið, sem ákvarða skal, á eingöngu að
vera úr fínni kornastærðarflokkun, þ. e. méla
eða fínna. Grófara efni var fjarlægt með því
að þvo sýnið gegnum 63!l síu. Fínna efnið
er sett í 1000 ml mæliglas og athugað, hvort
um nokkra samkornun er að ræða. Ef ekki
er um neina samkomun að ræða eða eftir
aðgreiningu korna með 5% Calgon-upp-
lausn, er bætt við eimuðu vatni, þar til rúm-
mál í mæliglasinu er nákvæmlega 1000 ml.
Hiti er nú mældur á hitamæli, sem stendur
í mæliglasi fylltu eimuðu vatni, og hitastigi
er síðan haldið óbreytm, meðan á „pípetter-
ingu" stendur.
TAFLA 1.
Þvermál Þvermál Dýpi við Tími við
í 0 í p sýnatöku sýnatöku
fínna en fínna en í cm við 20°C
4,0 62,5 20 20 sek.
4,5 44,2 20 1 m 54 sek.
Hrært um í sýni.
5,0 31,2 10 1 m 54 sek.
5,5 22,1 10 3 m 48 sek.
6,0 15,6 10 7 m 36 sek.
7,0 7,8 10 30 m 26sek.
8,0 3,9 5 60 m 51 sek.
9,0 1,95 5 4 klst. 3 m 0 sek.
Eftir að lesið var af hitamæli, var tími
milli sýnatöku ákveðinn (lesinn af töflu).
Þessu næst er hrært rækilega upp í mæli-
glösunum. Þetta er gert með því að draga
stöng hægt og rólega upp í mæliglasinu. Um
leið og stöngin er dregin upp úr glasinu, er
stoppúr sett í gang og síðan dregið upp í
pípettuna með ákveðnu millibili.
Það, sem kemur upp í pípettuna, er sett í
50 ml dósir, sem vegnar hafa verið áður.
Dósirnar em síðan settar í þurrkofn og vatnið
látið gufa upp úr þeim. Eftir að vatnið er
horfið, eru dósirnar teknar úr ofninum og
látnar kólna við stofuhita og síðan vegnar.
Þungamunur er þá margfaldaður með 50 og
þá fengin þyngd sýnisins í 1000 ml. Eftir að
sú tala hefur verið margfölduð með Wadells-
konstant 0,64, er fenginn raunþungi sýnisins.
Mælikvarði.
Mælikvarði, sem notaður var við kornastærð-
arrannsóknina, er hinn svonefndi phi (0)
mælikvarði (Krumbein 1934). Phi-mæli-
kvarðinn er lógaritmísk útfærsla á hinum
svonefnda Udden-Wentworth-mælikvarða,
sem er þannig, að 1 mm er lagður til gmnd-