Íslenskar landbúnaðarrannsóknir - 01.09.1975, Síða 40

38 ÍSLENZKAR LANDBÚNAÐARRANNSÓKNIR
HELZTU NIÐURSTÖÐUR.
K ornastærðarmælingar.
Helztu niðurstöður kornastærðarmæíinga eru
þær, að meðalstærð korna í móajarðvegi í
Skagafirði er 3,760, sem flokkast sem mjög
fínn sandur. Breytingar á meðalkornastærð
innan sniða eru ekki mjög miklar, hins vegar
er nokkur munur á hlutfalli grófra korna í
jarðvegssniðinu, sjá mynd á 33. bls. Þessi
munur er einkum sá, að hlutfall grófra korna
í jarðvegi fer minnkandi jafnt og þétt fram
að síðara mýraskeiði, en eykst úr því og
verður jafn mikið eftir landnám og í upphafi
jarðvegsmyndunar. Skýring á þessum gróf-
leikamun er trúlega sú, að því meiri sem
gróðurinn er og jafnari gróðurþekjan, þeim
mun minna verður rofið, og því minnkar
áfokið. Einnig er hugsan’egt, að fíngerðari
korn fjúki lengra og því verði hluti grófra
korna 'hærri. Sumt af grófu kornunum eftir
landnám kemur vitaskuld lengra að, en meg-
inhluti gæti verið til kominn vegna umlög-
unar við uppblástur, þ.e. fínu kornin tínast,
en grófu kornin setjast.
Loftslag fer versnandi fyrir um það bil
2500 árum, og hnignar þá gróðri, og vindrof
eykst með búsetu manna og bústofni þeirra
samfara síversnandi loftslagi, er hefur gengið
nærri viðkvæmu gróðurríki, og rofið magnast.
Svipuð er niðurstaða kornastærðarmælinga af
Haukadalsheiði að öðru leyti en því, að þar
er hlutfall grófra korna hvers tímabils lægri.
Þar er meðalkornastærð fokjarðvegsins einn-
ig helmingi minni en í Skagafirði. Hugsan-
legt er því að nota kornastærðarmælingar til
að ákvarða myndunartíma jarðvegs á svæð-
um, þar sem öskulög er ekki að finna.
Samsetnmg jarðvegsins.
Móajarðvegur í Skagafirði er að langmestu
leyti gerður úr dökku móbergsgleri og um-
mynduðu móbergsgieri, um 70% að meðal-
tali. Ljós aska er nær 17% af magni móa-
jarðvegs í Skagafirði. Afgangurinn, um 15%,
eru bergbrot og kristallar. Ljóst er af því,
sem áður er sagt um berggrunn, að þessi
jarðvegsefni hljóta að hafa fluzt inn á svæðið
með einhverjum hætti nema bergbrot og
kristallar, sem geta verið ætmð að mestu af
blágrýtissvæðinu.
Jarðvegssnið þau, sem mæld voru, sýna,
að jarðvegur er allþykkur á þessu svæði, en
meðalþykkt þeirra 27 sniða, sem mæld voru,
reyndist vera 85 cm. Mest þykkt mældist 174
cm, en minnst 30 cm, þar sem samfelld
jarðvegsmyndun hefur verið frá ísaldarlok-
um.
Skoðun korna í smásjá sýnir, að móbergs-
glerið og ummyndaða glerið er yfirleitt allvel
ávalað. Rannsóknir benda til þess, að korn,
sem berast með vindi, núist og ávalist bemr
en þau, sem berast með vatni, enda svífa þau
smærri oft í vatninu án verulegrar snertingar
við annað en vatnið. A þetta einkum við um
smærri korn. Kuenen (1964) ályktaði sam-
kvæmt rannsóknum sínum, að kvarzteningur,
sem væri 0,4 mm í þvermál, þyrfti að flytjast
nokkra milljón km í vatni til þess að verða
hnöttótmr. Þungatap fersks feldspats var að-
eins tvöfalt á við kvarz. Avölun kvarzkorna
við vindflutning reyndist hins vegar allt að
hundrað- til þúsundföld á við ávölun í vatni.
Þetta kemur vel heim við skoðanir ýmissa á
myndun móajarðvegsins. Móbergsgler og eld-
fjallaaska eru uppistaða móajarðvegsins.
Bergbrot og kristallar eru aðeins verulegur
hluti jarðvegskornanna neðst í sniðunum.
Ljósa askan er ekki áberandi í jarðvegssnið-
unum, fyrr en eftir að öskulagið Ht hefur
fallið. Gróðurmyndun er komin það langt á
veg, þegar öskulagið H5 fellur, að það hreyf-
ist varla mikið úr stað og tekur þess vegna
lítinn þátt í jarðvegsmynduninni, enda er
lagið þunnt á Norðurlandi. Eftir að öskulagið