Fréttablaðið - 16.12.2020, Blaðsíða 25

Be
lg
ía
Fr
ak
kl
an
d
Þý
sk
al
an
d
Au
st
ur
rí
ki
H
ol
la
nd
Fi
nn
la
nd
Sl
óv
ak
ía
Sv
is
s
D
an
m
ör
k
Ír
la
nd
Sl
óv
en
ía
Ja
pa
n
Sv
íþ
jó
ð
Li
th
áe
n
Po
rt
úg
al
Sp
án
n
Ta
ív
an
M
al
ta
Ký
pu
r
Le
tt
la
nd
N
or
eg
ur
Br
et
la
nd
Té
kk
la
nd
N
ýj
a-
Sj
ál
an
d
Ás
tr
al
ía
Ís
ra
el
Ka
na
da
Ít
al
ía
Su
ðu
r-
Kó
re
a
Gr
ik
kl
an
d
Ba
nd
ar
ík
in
Si
ng
ap
úr
Ís
la
nd
2,5%
2,0%
1,5%
1,0%
0,5%
0,0%
-0,5%
-1,0%
✿ Vaxtabyrði miðað við skuldastöðu 2025 og núverandi 10 ára vexti
- sem hlutfall af landsframleiðslu
H
EI
M
IL
D
:A
G
S
Ekki sama hvernig lánsfénu er varið
Í ljósi þess að hið opinbera
horfir fram á meiri hallarekstur á
verri lánskjörum en flest önnur
samanburðarríki, er mikilvægt
að verja fjármunum með skyn-
samlegum hætti að sögn Ingólfs
Bender. Hann segir Samtök
iðnaðarins nokkuð ánægð með
forgangsröðun sem birtist í fjár-
lögum ríkissjóðs.
„Forgangsröðunin hefur verið á
þætti eins og nýsköpun, innviði,
menntun og bætt starfsumhverfi
fyrirtækja. Áherslan hefur verið
á þessa þætti sem skipta mestu
fyrir framleiðni og samkeppnis-
hæfni. Við höfum verið ánægð
með þessar áherslur þó svo að
alltaf megi hnika einhverju til,“
segir Ingólfur.
„Það skiptir máli hvernig
peningunum er varið, það er
að segja að þeim sé ekki sóað í
verkefni sem engum eða litlum
ávinningi skila, heldur varið í að
skapa grundvöll fyrir aukinni
verðmætasköpun og fjölgun
starfa,“ bætir hann við.
Hins vegar er ekki á vísan að
róa með þátt sveitarfélaga.
„Sveitarfélögin hafa mörg hver
boðað aðgerðir sem hafa verið í
anda þess sem ríkið hefur boðað.
Til dæmis boðuðu mörg þeirra
auknar innviðafjárfestingar sem
mótvægisaðgerð við efnahags-
áfalli faraldursins. Við eigum eftir
að sjá hvernig efndirnar verða. Ég
hef að vissu leyti áhyggjur af því
að sveitarfélögin standi ekki öll
við þessi loforð.“
Anna Hrefna hjá SA segir mikil-
vægt að tryggja að þau fjárfest-
ingaverkefni sem sveitarfélög
ráðast í verði sannarlega arðbær.
„Það er erfitt að sjá hvernig
þau sveitarfélög, sem ekki hafa
fjárhagslegt svigrúm, ætli að
fjárfesta sig út úr kreppunni án
þess að auka verulega við skuld-
setningu sína og ógna þannig
sjálfbærni fjármála sinna. Ef
fjárfestingar þeirra skila ekki arði
þurfa þær að vera fjármagnaðar
úr rekstrinum en það lítur ekki
út fyrir að mikið svigrúm verði
til þess.“
Vaxtabyrði ríkissjóðs Íslands gæri orðið um 2,14 prósent af landsframleiðslu samanborið við tæplega eitt prósent hjá gríska ríkinu. FRÉTTABLAÐIÐ/STEFÁN
árið 2025. Þar sem tíu ára vextir eru
neikvæðir, svo sem í Svíþjóð, Dan­
mörku og Finnlandi, verður vaxta­
byrðin einnig neikvæð.
Anna Hrefna segir að aukin
skuldsetning ríkissjóðs muni að
öllum líkindum leiða til þess að
hækka þurfi skatta til að standa
undir óbreyttum útgjöldum. Nema
hagvöxtur verði það kröftugur að
skattstofnarnir breikki og skili
verulega auknum tekjum án þess
að skattprósentur séu hækkaðar.
„Þó myndi taka langan tíma að
vinna á skuldastabbanum með
því að treysta alfarið á aukinn hag­
vöxt. Það er óábyrgt að treysta á
slíkan hagvöxt og hafa þarf hugfast
að sögulega lágt vaxtastig endur­
speglar einmitt dræmar hagvaxtar­
horfur,“ segir Anna Hrefna.
Vannýtt úrræði
Ingólfur Bender nefnir að skulda­
staða ríkissjóðs hafi verið góð fyrir
og jákvætt sé að ríkissjóður sé að
beita sér með virkum hætti til að
vinna á móti niðursveiflunni. „Það
má kannski líkja þessu við bólu­
setningu að því leyti að hækkun
langtímavaxta hefur verið neikvæð
hliðarverkun af jákvæðri aðgerð.
Við þurfum þó að vinna gegn vaxta­
hækkunum að því marki sem hægt
er og stjórnvöld hafa tækin til þess.“
Eins og kunnugt er boðaði
Seðlabanki Íslands magnbundna
íhlutun, það er að segja uppkaup
á ríkisskuldabréfum með prentun
peninga, í vor, til þess að tryggja að
fjármagnsþörf ríkisins þrýsti ekki
upp vöxtum. Bankinn, sem hefur
kaupheimild upp á samanlagt 150
milljarða króna, hefur ekki beitt
sér í miklum mæli en á fundi Við­
skiptaráðs um miðjan nóvember
sagði Ásgeir Jónsson seðlabanka­
stjóri að árið 2021 yrði „ár peninga­
prentunar“.
Annað tæki sem stjórnvöld geta
beitt til að fá hagstæðari lánskjör
og létta á þrýstingi á innlendum
skuldabréfamarkaði er erlend lán­
taka. Samkvæmt fjáraukalögunum
hefur ríkissjóður heimild til að
taka lán að fjárhæð samtals 360
milljörðum króna í erlendri mynt á
þessu ári en ekki hefur verið gefin út
skýr stefna um áætlanir ríkissjóðs í
þessum efnum.
Síðasta erlenda f jármögnun
ríkissjóðs var í maí þegar gefið var
út skuldabréf að fjárhæð 500 millj­
ónum evra, jafnvirði um 76 millj­
arða króna á þáverandi gengi. Nam
eftirspurnin nærri sjöfaldri fjárhæð
útgáfunnar.
Tryggja þarf aðkomu sjóða
Þrátt fyrir erlenda lántöku, sem
felur í sér gjaldeyrisáhættu, og
magnbundna íhlutun Seðlabank­
ans, sem er takmörkuð við 150
milljarða króna, er fjármagnsþörf
ríkisins af þeirri stærðargráðu að
mikilvægt er að tryggja þátttöku
lífeyrissjóðanna, stærstu innlendu
stofnanaf járfestanna, að sögn
Ingólfs Snorra hjá Íslandssjóðum.
Hann bendir á að framan af ári hafi
ríkissjóði gengið vel að fjármagna
sig með útgáfu styttri skuldabréfa
sem keypt voru að miklu leyti af
bönkum.
„En það verður að segjast að það
hefur gengið erfiðlega að fá lífeyris­
sjóðina til að fjármagna ríkissjóð á
lengri endanum í því magni sem
ríkið hefur þörf fyrir. Það er ákveð­
in pattstaða í gangi á skuldabréfa­
markaðinum í dag,“ segir Ingólfur
Snorri.
Á stuttum tíma hefur framboð
ríkisskuldabréfa stóraukist en á
sama tíma hefur eftirspurnin ekki
verið að aukast að sama skapi. Ing­
ólfur Snorri bendir á að útgáfuáætl­
un ársins hafi breyst úr því að vera
neikvæð um 20 milljarða í ríf lega
100 milljarða aukningu og erlendir
aðilar hafi selt fyrir um 30 milljarða
frá júnílokum.
„Þegar eftirspurnarhliðin stækkar
ekki að sama skapi þá skilar það sér
í hærri ávöxtunarkröfu eins og við
Það er óábyrgt að
treysta á slíkan
hagvöxt og hafa þarf
hugfast að sögulega lágt
vaxtastig endurspeglar
einmitt dræmar hagvaxtar-
horfur.
Anna Hrefna Ingi-
mundardóttir,
forstöðumaður
efnahagssviðs
Samtaka atvinnu-
lífsins
Aukning skulda
leggst því þyngra á
íslenska ríkið sem þarf
meiri skattheimtu, niður-
skurð eða hagvöxt til að
grynnka á skuldum í fram-
tíðinni.
Ingólfur Bender,
aðalhagfræð-
ingur Samtaka
iðnaðarins
Lífeyrissjóðirnir
eru ekki hagstjórn-
artæki sem ríkið grípur til
þegar gefur á bátinn.
Guðrún Hafsteins-
dóttir, formaður
Landssamtaka
lífeyrissjóða
höfum séð að undanförnu. Til að
fá betra jafnvægi þyrfti að sjá meiri
endurkaup af hálfu Seðlabank­
ans, nýtt innf læði, til dæmis frá
erlendum aðilum eða minnka fram­
boðið innanlands með því að gefa út
erlendis,“ segir Ingólfur Snorri.
Eru ekki hagstjórnartæki
Ásgeir Jónsson seðlabankastjóri
sagði í viðtali við Markaðinn í nóv­
ember að hann hefði áhyggjur af því
að lífeyrissjóðirnir væru að mestu
fjarverandi þegar kemur að því að
fjármagna bankakerfið og eins rík­
issjóð, með kaupum á ríkisskulda­
bréfum á markaði.
Eignarhald lífeyrissjóða á ríkis­
skuldabréfum, sem hlutfall af
heildarmagni, hefur lækkað úr 40
prósentum niður í 37 prósent frá
áramótum. Uppfærðar fjárfest­
ingastefnur sjóðanna, sem þeim
ber að skila árlega til fjármálaeftir­
lits Seðlabanka Íslands, benda til
þess að hlutfallið geti minnkað enn
frekar á næstu misserum.
Samtryggingadeild Almenna
lífeyrissjóðsins mun til að mynda
lækka hlutfall ríkistryggðra skulda­
bréfa af eignasafni sínu úr tæplega
22 prósentum niður í 10 prósent.
Aðrir stórir sjóðir á borð við Gildi
og LSR hyggjast einnig minnka vægi
ríkisbréfanna.
„Innan lífeyriskerfisins ríkir
skilningur á fjárþörf ríkisins en líf­
eyrissjóðirnir eru hins vegar ekki
hagstjórnartæki sem ríkið grípur til
þegar gefur á bátinn,“ segir Guðrún
Hafsteinsdóttir, formaður Lands­
samtaka lífeyrissjóða. Hún leggur
auk þess áherslu á að lífeyrissjóð­
irnir séu ekki ein heild heldur sjálf­
stæðir, mismunandi að gerð og með
mismunandi áherslur.
Þegar lífeyrissjóðirnir stóðu
frammi fyrir ákvörðun um að fjár­
festa í hlutafjárútboði Icelandair,
var ein röksemdin fyrir þátttöku
sjóðanna sú að þeir þyrftu að horfa
á málið í víðu samhengi. Íslenskt
efnahagslíf, og þar með eigna­
söfn lífeyrissjóðanna, ætti mikið
undir því að tryggja f lugrekstur
Icelandair.
Eru líkindi á milli hlutafjárútboðs
Icelandair og skuldabréfaútboðs
ríkisins að því leyti að efnahagslífið,
og þar með eignasöfn sjóðanna, á
mikið undir þátttöku sjóðanna?
„Okkur er skylt að hafa hagsmuni
sjóðfélaga að leiðarljósi við allar
fjárfestingaákvarðanir og því þarf
að taka samfélagslega ábyrgð með í
reikninginn,“ segir Guðrún en sem
stjórnarmaður í Lífeyrissjóði verzl­
unarmanna greiddi hún atkvæði
með þátttöku sjóðsins í útboðinu,
einkum með vísan til þeirra víð­
tæku hagsmuna sem voru í húfi.
„Lífeyrissjóðirnir geta ekki látið
undan þrýstingi um að fjármagna
ríkisskuldir. Þeir geta ekki hvikað
frá ábyrgð gagnvart sjóðfélögum,“
segir Guðrún. Hún tekur fram að
lífeyrissjóðir hafi sýnt samfélags­
lega ábyrgð í verki með því að styðja
kröftuglega við íslenskt atvinnulíf í
gegnum árin.
Vill ekki rjúka upp til handa og
fóta vegna lágvaxtaumhverfis
Lítill áhugi lífeyrissjóða á ríkis­
skuldabréfum hefur vakið upp
spurningar um lögbundna 3,5
prósenta uppgjörskröfu sjóðanna
– einnig kölluð ávöxtunarviðmið
– og hún sögð mögulega vera of
há, miðað við núverandi lágvaxta­
umhverfi.
Í nýlegri umfjöllun Markaðarins
sagði Daníel Svavarsson, forstöðu­
maður hagfræðideildar Landsbank­
ans, að lágvaxtaumhverfið varpaði
ljósi á hversu „úrelt“ þetta viðmið
væri orðið. Friðrik Már Baldursson,
prófessor í hagfræði við Háskólann í
Reykjavík, sagði að heppilegra hefði
verið að gera breytingu á viðmiðinu
fyrir nokkrum árum heldur en nú,
þegar ríkissjóður þarf á miklu fjár­
magni að halda. Breytingar af slík­
um ástæðum gætu „grafið undan
trúverðugleika kerfisins“.
Guðrún bendir á að uppgjörs­
krafan sé notuð til að núvirða
eignasöfn lífeyrissjóða í heild sinni
en ekki einstakar fjárfestingar við
tilteknar markaðsaðstæður.
„Lífeyrissjóðir hafa sýnt og sann­
að að þeir hafa fjárfest undir þessu
viðmiði, til dæmis í skuldabréfa­
útboði Haga þar sem sem ávöxt­
unarkrafan fór undir 3,5 prósent.
Einnig má nefna nýlegar skulda­
bréfaútgáfur fasteignafélaganna
sem eru allar vel undir 3,5 prósenta
ávöxtunarkröfu, lífeyrissjóðir hafa
verið áberandi kaupendur þessara
bréfa. Það er því ljóst að þetta við­
mið hefur ekki hamlað lífeyris­
sjóðum,“ segir Guðrún og ítrekar
að lífeyrissjóðir séu langtímafjár­
festar.
„Uppgjörskrafa upp á 3,5 pró­
sent er alls ekki fráleitt viðmið
fyrir lífeyrissjóði sem hafa í gegnum
árin sýnt að þeir geti náð þessari
ávöxtun. Ég sé ekki ástæðu til að
rjúka upp til handa og fóta þó svo
að vextir hafi verið lágir í tvö ár eða
svo. Við þurfum að horfa áratugi
fram í tímann.“
MARKAÐURINN 7M I Ð V I K U D A G U R 1 6 . D E S E M B E R 2 0 2 0