Morgunblaðið - 27.06.2020, Blaðsíða 24

24 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 27. JÚNÍ 2020
Íslendingar búa svo vel að geta lesið forngrísku harmleikjaskáldinÆskýlos, Sófókles og Evrípídes í hátignarlegum þýðingum HelgaHálfdanarsonar. Hér er kórljóð úr leikritinu Antígónu eftir Sófókles;stuðlar og höfuðstafir eru viðbót þýðandans að íslenskum sið:
Margt er undrið, og mun þó víst
maðurinn sjálfur undur stærst.
Þar sem ólgandi hrímgrátt haf
hrannast úfið í vetrar byl,
ristir hann kembdan kólgu-skafl
kili traustum á viðsjálsleið.
Móður guðanna, gömlu Jörð
gróskuríka, svo aldrei þverr,
markar hann sér til sáðs hvert vor,
svörðinn skárar með klári og plóg.
Helgi þýddi ekki úr beint úr frummálinu; það gerði aftur á móti Grímur
Thomsen en eftir hann liggur mikið þýðingarstarf úr grísku. Grímur snaraði
þessu sama erindi svo – og notar ekki aðeins stuðla heldur líka endarím þannig
að bragurinn verður rammíslenskur:
Margt er undrið; manneskjunni
meira finnst ei neitt;
svalar fer hún yfir unnir,
yfir hafið breitt;
þó að storma belji bræði,
bláan ljósti og ýfi græði,
henni allt er eitt.
Móður allra meir ei vægir,
maðurinn ótæpt holdið plægir
járni jarðar feitt.
Gamanleikjaskáldið Aristófanes eignaðist verðugan umboðsmann á Íslandi í
Kristjáni Árnasyni, bókmenntafræðingi, sem þýddi leikritin Lýsiströtu og
Þingkonurnar beint úr grísku. Lýsistrata merkir ‘sú sem leysir upp her’ – titill-
inn er dreginn af nafni aðalpersónunnar – og fjallar af afkáralegri kímni um
kynlífsverkfall aþenskra kvenna í því skyni að knýja karlana til að semja um
frið í Pelópseyjarstríðinu þar sem Aþeningar börðust við Spartverja. Þingkon-
urnar leiftra kannski ekki af sömu sprúðlandi snilld en leikritið er engu að síð-
ur áhugavert fyrir samtíma okkar. Þar taka konurnar í Aþenu völdin af karl-
mönnum í stjórn borgríkisins og innleiða stjórnarhætti í anda róttæks
kommúnisma.
Þeir Helgi og Kristján þýddu líka forngrískan ljóðrænan skáldskap með
mikilli hind. Sýnishorn af þýðingarlist þeirra er smáljóð eftir skáldkonuna
Saffó frá Lesbos. Hún var upp á sitt besta um 600 f. Kr. og hefur verið kölluð
„elsta kvenrödd Vesturlanda sem varðveist hefur“. Helgi þýðir svo:
Sjöstjarnan horfin, og hniginn/er máninn í miðnætur-húmið:
langþráða stundin er löngu/liðin, – ég vaki þó ein.
Í meðförum Kristjáns fáum við hins vegar næstum orðrétta þýðingu úr
grísku:
Siginn er máni í sæinn/og Sjöstirnið horfið á miðri
nóttu. Nú er á förum/stundin, og enn ligg ég ein.
Hér skiptir hæg hrynjandi og hárfín þögn á réttum stöðum ekki síður máli
en orðin sjálf.
Lengi er von á einum. Nýlega þýddi Þorsteinn Vilhjálmsson nokkur ljóðbrot
eftir Saffó sem fundust í fornum ruslahaugi í Egyptalandi, þar á meðal þetta:
Aftur skekur mig þráin sem losar limi –
ljúfsárt, ósigrandi skriðdýr.
Þannig bætist smám saman við í þýðingaforðann úr klassískum bók-
menntum. Viðureignin við forna texta heldur áfram að auðga og styrkja ís-
lenska tungu.
„… ljúfsárt, ósigr-
andi skriðdýr“
Tungutak
Þórhallur Eyþórsson
tolli@hi.is
Skáld-
konan
Saffó:
Tíunda
söngva-
gyðjan.
Átímum sem þessum opnast möguleikar á rót-tækum breytingum til hins betra …,“ sagðiHalldóra Mogensen, þingmaður Pírata, í eldhúsdagsumræðum á Alþingi sl. þriðju-
dagskvöld.
Þetta er rétt hjá þingmanninum. Það er einmitt á
tímum sem þessum, sem jarðvegur skapast fyrir þjóð-
félagslegar umbætur. Fólk sér veikleikana í samfélag-
inu í skýrara ljósi og er opnara fyrir breytingum.
Og þar sem þingkosningar verða í síðasta lagi á
næsta ári er ekki ólíklegt að þær kalli á einhverja upp-
stokkun á því sem er.
Það fer ekki á milli mála, að það eru mörg tilefni til
breytinga í okkar samfélagi. Meðferð á sameiginlegum
eignum þjóðarinnar er enn eins og opið sár á þjóðarlík-
amanum og gengur svo nærri fólki, að það er óhjá-
kvæmilegt að þar verði breytingar á. Þeir sem reyna að
spyrna við fótum gegn breytingum á þeim vettvangi
dæma sjálfa sig úr leik. Alaskaleiðin, sem Jón Baldvin
Hannibalsson, fyrrverandi formaður Alþýðuflokksins,
vakti athygli á fyrir skömmu, er athyglisverð.
Í Alaska er meðferðin á sameig-
inlegum auðlindum sú, að gjald er
greitt fyrir nýtingu þeirra og það
lagt í sérstakan sjóð. Hver einasti
íbúi Alaska fær ár hvert senda
ávísun, sem er hlutdeild í ávöxtun
sjóðsins. Þetta er einföld aðferð,
skýr og skiljanleg og mundi stuðla að sáttum í okkar
samfélagi vegna nýtingar á auðlindum hafsins. Gjald-
takan sjálf er þegar til staðar, þótt enn sé deilt um upp-
hæðir.
Á næstu árum munum við kljást við efnahagslegar af-
leiðingar kórónuveirunnar. Þótt okkur og nágranna-
þjóðum okkar hafi tekizt vel að ná tökum á henni er hún
í fullu fjöri í öðrum heimshlutum, bæði á meginlandi
Ameríku og í Asíu. Hættan á að hún vakni á ný hér er
augljóslega yfirvofandi.
Kostnaður þjóðarbúsins vegna veirunnar, sem hefur
lagt heila atvinnugrein að velli, er gífurlegur. Og sá
kostnaður mun ganga nærri okkur á næstu árum. Þess
vegna þurfum við að bregðast við. Eitt af því sem við
blasir er að „yfirbyggingin“ á okkar litla samfélagi er
orðin of mikil og of dýr. Og vegna þess að við göngum
til forsetakosninga í dag vill greinarhöfundur ítreka þá
skoðun, sem áður hefur verið sett fram, að við eigum að
leggja forsetaembættið niður. Við þurfum ekki á sér-
stökum „þjóðhöfðingja“ að halda.
Alþingi er sú stofnun sem stendur djúpum rótum í
okkar samfélagi og spratt upp úr því. Við þurfum ekki á
einhvers konar ígildi dansks kóngs (eða drottningar) að
halda. Forseti Alþingis hverju sinni getur sinnt þeim
störfum. Þar er á ferðinni alíslenzkt embætti sem á sér
langa sögu.
En jafnframt eigum við að nota það tækifæri sem
Halldóra Mogensen bendir á að er að opnast til þess að
skera utan af yfirbyggingu samfélags okkar þann
óþarfa kostnað, sem orðið hefur til og alltaf verður til í
opinberum kerfum. Þá er að sjálfsögðu ekki átt við
heilbrigðisþjónustu eða velferðarþjónustu svo að dæmi
séu nefnd, heldur þann óþarfa kostnað sem verður til í
þeim kerfum sem ekki þurfa að hugsa um hvaðan tekj-
urnar eiga að koma til að standa undir kostnaði. Kerfið
kann að hækka skatta, þegar þörf er á.
Þetta á ekki bara við um ríkið, heldur sveitarfélögin
líka. Nú er töluvert talað um sameiningu sveitarfélaga
og það af eðlilegum ástæðum. Í sveitarfélögum, stórum
og smáum, verður til óþarfa kostnaður ekki síður en hjá
ríkinu. Og þau eiga hægt um vik að hækka útsvar eða
fasteignaskatta, ef nauðsyn krefur.
En það er eftirtektarvert í þeim umræðum, hversu
lítið er talað um sameiningu sveitarfélaga á höfuð-
borgarsvæðinu. Athyglin virðist öll beinast að sveitar-
félögum á landsbyggðinni.
Áratugum saman hefur blasað við að hægt er að
spara stórar upphæðir af al-
mannafé með því að sameina
sveitarfélög á höfuðborgarsvæð-
inu. Þar hafa orðið til margföld
kerfi, sem í grundvallaratriðum
veita sömu þjónustu.
Á höfuðborgarsvæðinu eru sex
sveitarstjórnir, sex borgar- og bæjarskrifstofur og af-
leiddar stofnanir með öllum þeim kostnaði, sem því
fylgir, þótt augljóst sé að þeim er hægt að fækka og ná
fram með því mikilli hagræðingu.
Sennilega er of langt gengið að sameina þessi sex
sveitarfélög í eitt en það er hægt að hugsa sér samein-
ingu Reykjavíkur, Kópavogs, Seltjarnarness og Mos-
fellsbæjar í eitt sveitarfélag og Hafnarfjarðar og Garða-
bæjar í annað.
Á landsbyggðinni er augljóst að sum núverandi
sveitarfélaga eru svo fámenn að þau hafa af þeim sök-
um ekki burði til að standa undir margvíslegri þjónustu
sem krafizt er af sveitarfélögum. Og þegar af þeim
ástæðum er tilefni til að sameina þessi litlu sveitarfélög
í stærri einingar.
Þetta er fyrsta verkefnið sem takast ætti á við á
næstu misserum og árum og mundi spara mikið fé, sem
er nauðsynlegt vegna faraldursins og kostnaðar við
hann.
Hjá ríkinu ætti fyrsta verkefnið að vera að horfast í
augu við að örríki eins og okkar, sem hefur nákvæm-
lega engin áhrif í samskiptum þjóða á alþjóðavettvangi,
þarf ekki á þeirri útblásnu utanríkisþjónustu sem hér
hefur verið byggð upp að halda.
Við eigum að fækka sendiráðum í öðrum löndum
verulega og þar með þeim embættum sem þau kalla á
og sníða okkur stakk eftir vexti í þeim efnum.
Þau „hagsmunaöfl“ sem eru til staðar í þessum kerf-
um öllum munu berjast um á hæl og hnakka til að koma
í veg fyrir svo sjálfsagðar breytingar.
En þau hagsmunaöfl er hægt að brjóta á bak aftur
eins og önnur hagsmunaöfl með sameiginlegu átaki
þjóðarinnar allrar.
„Yfirbyggingin“ er of mikil og of dýr
Sameining sveitarfélaga á
höfuðborgarsvæðinu ætti
að verða fyrsta verkefnið.
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Almannaveitur upplýsinga, einsog óhætt er að kalla Facebook,
Twitter og Amazon, eru teknar upp
á því ritskoða fólk, vegna þess að
það er talið hafa fráleitar eða ógeð-
felldar skoðanir, þótt ekki sé að vísu
alltaf full samkvæmni í þeirri rit-
skoðun. Full ástæða er til að spyrna
hér við fótum. Frelsið er líka frelsi
til að hafa fráleitar eða ógeðfelldar
skoðanir. Um þetta orti gamli
Grundtvig:
Frihed lad være vort Løsen i Nord,
Frihed for Loke saavel som for Thor.
Frelsið sé lausnin í Norðri: frelsi
Loka ekki síður en Þórs. Loki var
sem kunnugt er blendið goð, slæg-
viturt, en illgjarnt. Þór var hins
vegar hreinn ás og beinn.
Til dæmis hefur einn samkennari
minn, Þorvaldur Gylfason, látið að
því liggja á Facebook, að þeir
Richard Nixon og George H. W.
Bush hafi verið viðriðnir morðið á
Kennedy Bandaríkjaforseta. Hann
hefur á sama vettvangi sagt hæpið,
að Stórhýsið 7 World Trade Center
við Tvíburaturnana í New York hafi
hrunið vegna elda í hryðjuverka-
árásinni 11. september 2001, en
ýmsar samsæriskenningar eru á
kreiki um, að það hafi verið sprengt
upp. Ég tel þessar kenningar fráleit-
ar, en frelsið er líka frelsi Þorvaldar
til að halda þeim fram.
Þorvaldur hefur enn fremur skrif-
að á Facebook: „Sjálfstæðismenn
sem tala um lýðræði orka nú orðið á
mig eins og nasistar að auglýsa gas-
grill.“ Auðvitað er þessi samlíking
hans ógeðfelld og til þess fallin að
gera lítið úr hinni hræðilegu helför.
En frelsið er líka frelsi Þorvaldar til
að komast ósmekklega að orði.
Við bönnum ekki áfengið út af
rónanum, þótt við ráðum hann vitan-
lega ekki til að afgreiða í vínbúð. Og
við tökum ekki málfrelsið af fólki,
þótt sumir láti í ljós fráleitar eða
ógeðfelldar skoðanir. Við erum ekki
að samþykkja þessar skoðanir með
því að umbera þær eða þola. Virða
ber frelsi Loka ekki síður en Þórs.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Frelsi Loka ekki
síður en Þórs
Hamraborg 12
200 Kópavogur
416 0500
www.eignaborg.is
ÁRANGUR
Í SÖLU
FASTEIGNA
Faxafen 12 og Síðumúli 15, 108 Reykjavík
Hringið og pantið skoðun
Upplýsingar gefur
Óskar Bergsson lgfs. sími 893 2499, oskar@eignaborg.is
Til leigu eða sölu:
• Í Faxafeni er rýmið á einni hæð í suðurenda hússins næst Miklubraut. Kerfisloft
með góðri lýsingu, nýlegt harðparket á verslunarrými og teppi á lager. Stórir
gluggar. Lofthæð 3,4 m. Rýmið skiptist í verslun og lager.
• Í Síðumúla eru 200 m2 lausir á annarri hæð og 100 m2 á þriðju hæð.
Stærðir 100 - 200 fm