Morgunblaðið - 28.07.2020, Síða 15

15
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 28. JÚLÍ 2020
Arnarhóll Styttan af landnámsmanni Reykjavíkur, Ingólfi Arnarsyni, gnæfir yfir Arnarhólinn. Stendur þar af sér öll veður, líkt og Ingólfur gerði á sínum tíma. Vegfarendur koma og fara.
Arnþór Birkisson
Fyrir stuttu
fjallaði ég á þess-
um vettvangi um
nýjar tillögur um
breytingar á
stjórnarskrá. Ég
nefndi að margt í
þessum tillögum
væri prýðilegt en
staldra þyrfti við
og íhuga betur
ákveðin atriði,
sem fela í sér efnislegar
breytingar frá núverandi
fyrirkomulagi. Ég nefndi til
dæmis um þetta ákvæði um
lengd og fjölda kjörtímabila
forseta, stjórnarmyndun og
þingrof. Flest tengjast þessi
mál því hvort forsetaemb-
ættið eigi að vera pólitískt
eða ekki.
Kjörtímabil forseta
Samkvæmt frumvarps-
drögunum er gert ráð fyrir
að kjörtímabil forseta verði
lengt úr 4 árum í 6 og að
enginn geti setið lengur en
tvö kjörtímabil samfellt.
Ekki hafa komið fram nein
veigamikil rök fyrir því að
lengja kjörtímabilið en
hugsanlega má segja að
breytingin sé fremur mein-
laus. Mun meiri ástæða er
til að gagnrýna hugmyndina
um að takmarka fjölda kjör-
tímabila. Ég er í grundvall-
aratriðum þeirrar skoðunar,
að almennt eigi ekki að
setja því skorður hversu oft
menn geti boðið sig fram til
tiltekinna embætta. Kjós-
endur eigi einfaldlega að
geta ráðið því í frjálsum
kosningum með reglulegu
millibili hvort þeir veiti
mönnum áframhaldandi um-
boð eða skipti hinum kjörnu
fulltrúum út. Ég get þannig
ekki séð að það sé á nokk-
urn hátt óheilbrigt eða and-
stætt lýðræðinu að forseti
geti setið í þrjú,
fjögur eða fimm
kjörtímabil sam-
fleytt, ef kjós-
endur veita hon-
um til þess
umboð. Þau rök
eru stundum
færð fram fyrir
takmörkun á
fjölda kjör-
tímabila að með
því sé komið í
veg fyrir að of
mikil völd séu
falin einum manni í of lang-
an tíma. Þau rök eru
kannski nothæf þegar um
er að ræða afar valdamikil
forsetaembætti eins og við
þekkjum frá Bandaríkj-
unum og Frakklandi, en
eiga engan veginn við hér á
landi.
Stjórnarmyndun
Ákvæði um stjórnar-
myndun í frumvarpsdrög-
unum felur ekki í sér veiga-
mikla breytingu nema að
einu leyti. Textinn verður
ekki skilinn öðruvísi en svo
að áfram verði forseti ekki
bundinn af öðru en dóm-
greind sinni og þingræðis-
reglunni þegar hann velur
hverjum hann felur stjórn-
armyndunarumboð. Forseti
á að veita umboðið þeim
stjórnmálaleiðtoga, sem lík-
legastur er til að geta
myndað ríkisstjórn sem nýt-
ur stuðnings meirihluta
þingmanna, eða að minnsta
kosti stjórn sem varist gæti
vantrausti á þingi.
Eina breytingin, sem felst
í frumvarpsdrögunum, er á
þá leið, að forseta sé heimilt
undir einhverjum kringum-
stæðum að óska fyrir fram
eftir yfirlýsingu Alþingis
um stuðning eða hlutleysi
gagnvart myndun ríkis-
stjórnar. Hér er með öðrum
orðum lagt í hendur forseta
að meta hvort hann telji
nauðsynlegt að fá formlega
yfirlýsingu þingsins um
þetta efni og er í grein-
argerð vísað til þess að það
kunni einkum að koma til ef
einhver vafi leiki á um hvort
tiltekið stjórnarmynstur
njóti meirihlutastuðnings
eða hlutleysis þingsins eða
ekki. Ég fær ekki betur séð
en hér sé um óþarfa breyt-
ingu að ræða. Yfirleitt á
ekki að vera neinum vafa
undirorpið hvort fyrirhuguð
stjórnarmyndun styðst við
meirihluta eða ekki. Og ef
einhver álitamál eru uppi
um þetta er ekki við öðru að
búast en að látið yrði reyna
á það með vanstrausts-
tillögu við fyrsta tækifæri.
Þingrof
Hið hefðbundna viðhorf í
íslenskri lögfræði er á þá
leið að þingrofsrétturinn
liggi í raun hjá forsætisráð-
herra. Samkvæmt þeirri til-
lögu, sem hér liggur fyrir,
er á hinn bóginn gert ráð
fyrir að forseti meti með
sjálfstæðum hætti hvort til-
efni sé til að staðfesta til-
lögu forsætisráðherra um
þingrof eða ekki og mælt
fyrir um skyldu hans til
samráðs við forseta þings
og formenn þingflokka í því
sambandi. Hér er með öðr-
um orðum mælt fyrir um
skyldu forseta til samráðs
við þá sem gegna tilteknum
embættum í þinginu, án
þess að forseti sé skyldaður
til að taka tillit til sjónar-
miða þeirra. Hér þarf að
mínu mati að skoða málið
betur. Í fyrsta lagi þarf að
taka skýra afstöðu til þess
hver raunverulega eigi að
fara með vald til að rjúfa
þing og ef vilji er til þess að
fela það forseta, þá þarf að
mæla fyrir um það með
mun skýrari hætti hvort
hann er að því leyti bundinn
af sjónarmiðum einhverra
annarra.
Fleiri atriði
Meðal annarra atriða,
sem huga þarf betur að í
frumvarpsdrögunum, er út-
færsla ákvæðisins um ráð-
herraábyrgð, þar sem æski-
legra væri að mínu mati að
tekin yrði skýr afstaða til
þess hvort ákæruvald gegn
ráðherrum eigi að vera í
höndum þingsins sjálfs eða
ríkissaksóknara. Eins mætti
að mínu mati skoða betur
hvað felist í textanum um
samræmingarhlutverk for-
sætisráðherra og hvort ætl-
unin sé að breyta einhverju
með því orðalagi. Loks má
nefna ákvæðið sem varðar
valdheimildir starfsstjórna,
en þar hygg ég að frum-
varpið feli í sér meiri breyt-
ingar en virðist í fyrstu.
Ég hef hér fjallað um
nokkur álitamál í nýju
frumvarpsdrögunum. Hvað
sem líður afstöðu manna til
einstakra atriða í þessu
sambandi gefur kynning á
þessum tillögum kærkomið
tækifæri til efnislegra um-
ræðna um verkefni forseta-
embættisins og valdmörk
þess gagnvart öðrum hand-
höfum ríkisvaldsins. Við
þurfum taka afstöðu til þess
hvers eðlis við viljum að
forsetaembættið sé. Á for-
seti að vera virkur þátttak-
andi í hinu pólitíska arga-
þrasi eða þjóðarleiðtogi og
sameiningartákn?
Eftir Birgi
Ármannsson » Á forseti að veravirkur þátttak-
andi í hinu pólitíska
argaþrasi eða þjóð-
arleiðtogi og sam-
einingartákn?
Birgir Ármannsson
Höfundur er formaður þing-
flokks sjálfstæðismanna.
Nokkur álitamál í
stjórnarskrártillögum
Sífelldar fréttir
berast um til-
raunastarfsemi
meirihlutans í
borgarstjórn
Reykjavíkur með
Laugaveginn.
Nokkur dæmi:
1. Fyrst átti að
loka Laugaveg-
inum fyrir bílaum-
ferð frá Snorra-
braut. Þá var
meirihlutanum bent á að það
myndi loka á aðkomu að bíla-
stæðahúsinu, þar sem áður
var Stjörnubíó. Í framhaldinu
var ákveðið að loka Lauga-
veginum fyrir bílaumferð frá
Barónsstíg.
2. Ákveðið var tímabundið
að heimila umferð niður
Laugaveginn að Frakkastíg,
síðan beygja til hægri niður
Frakkastíg, Hverfisgötu til
vinstri og síðan Klapparstíg
til vinstri og í framhaldinu
Laugaveg til vinstri, upp
Laugaveg að Frakkastíg í öf-
ugri akstursstefnu miðað við
það sem áður var.
3. Einnig var bannað að aka
til hægri frá Klapparstíg nið-
ur Laugaveg.
4. Ákveðið var að mála
götuyfirborð Laugavegar að
hluta með málningu. Nýlegar
fréttir segja frá alvarlegu
slysi sem einstaklingur varð
fyrir þegar hann rann til á
hálli málningunni.
5. Lokun Laugavegar að
mestu fyrir bílaumferð hefur
stórskaðað verslun þar og
mikill fjöldi rekstraraðila
gamalgróinna verslana gefist
upp og hætt starfsemi.
6. Tilraunarstarfsemi
meirihlutans með Laugaveg-
inn hefur nú þegar valdið
stórtjóni eigenda mjög
margra verslana
við Laugaveginn,
en meirihlutinn
gefur lítið fyrir
það.
7. Lítið sem
ekkert samráð
hefur verið haft
við verslunareig-
endur á Lauga-
veginum um
þessar veiga-
miklu breyt-
ingar, öllu eðli-
legu samráði við
þá hafnað.
8. Valdníðslan almennt
gagnvart kaupmönnum við
Laugaveginn er algjör og ein-
kennist af hroka og yfirgangi,
öflug verslunarstarfsemi á
svæðinu lögð í rúst og kaup-
mönnum, sem starfað hafa við
Laugaveginn í áratugi, nánast
sagt að þeim komi málið ekk-
ert við.
9. Því miður endurspeglast
þessi vinnubrögð meirihlut-
ans víða annars staðar í borg-
inni þegar kemur að skipu-
lagsmálum, sbr. dæmið um
flugskýli Ernis á Reykjavík-
urflugvelli, sem átti að leggja
í rúst með því að leggja veg í
gegnum miðju skýlisins.
10. Er ekki kominn tími til
að þessu ofbeldi linni?
Laugavegurinn
– leikfang
meirihlutans
Eftir Vilhjálm
Þ. Vilhjálmsson
» „Lokun Lauga-
vegar að mestu
fyrir bílaumferð
hefur stórskaðað
verslun þar og
fjöldi rekstraraðila
gamalgróinna
verslana gefist upp
og hætt starfsemi.“
Vilhjálmur Þ.
Vilhjálmsson
Höfundur er fyrrverandi
borgarstjóri.