Morgunblaðið - 28.07.2020, Síða 16

16 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 28. JÚLÍ 2020
SMÁRALIND – KRINGLAN – DUKA.IS
Góður ferðafélagi
Það eru fáar borgir
líkar Ístanbúl. Hún er
perlan sem tengir sam-
an Svartahaf og Mið-
jarðarhaf, austur og
vestur, Asíu og Evr-
ópu, íslam og krist-
indóm. Hún er eins og
púlsmælir, mælir púls-
inn í framvindu sög-
unnar. Það hefur hún
verið um árþúsundir.
Um leið er hún eins og regnboginn,
litadýrð þar sem öllu ægir saman.
Hún hefur verið höfuðborg tveggja
heimsvelda í 1500 ár, Býsantíska eða
Aust-Rómverska ríkisins og Tyrkja-
veldis eða Ottómana. Og enn er
borgin í fréttum, nú þegar Erdogan
forseti Tyrklands hefur á ný látið
hylja helgimyndir hinar fornu kirkju
Ægisif og breytt henni í mosku.
Kirkjan hefur verið safn frá árinu
1934. Erdogan mætti sjálfur við
fyrstu föstudagsbæn múslima í
kirkjunni í 86 ár og leiddi hana eins
og soldáninn forðum daga.
Strangtrúaðir múslimar Tyrklands
gleðjast, en Efnahagsbandalagið,
Sameinuðu þjóðirnar
og gríska og rómverska
kirkjan mótmæla eða
lýsa yfir sorg. Hvers
vegna er þetta bæna-
hald í kirkjunni svona
mikið mál?
Ístanbúl er fjölmenn-
asta borg Tyrklands,
miðstöð menningar og
fjármála landsins.
Borgin liggur beggja
vegna Bosporussunds,
eins og brú milli Asíu
og Evrópu, bæði hvað
varðar landafræði og menningu.
Íbúafjöldi borgarinnar nálgast 20
milljónir. Í borginni er mikill fjöldi
sögulegra bygginga, markaða og
fornra hverfa, allt frá tímum Róm-
verja. Fyrst og fremst er Ístanbúl
spegill sögunnar. Og þess vegna end-
urómar allt það sem þar gerist um
víða veröld. Hún ber í raun sögu
þriggja borga sem hverfast í eina.
Fyrst mætum við henni sem hinni
fornu grísku borg Býsantíum á öld-
unum fyrir tímatal okkar, sem seinn
varð rómversk. Sem rómversk borg
varð hún að höfuðborg rómverska
heimsveldisins þegar Konstantínus
mikli keisari flutti miðstöð veldisins
frá Róm í byrjun fjórðu aldar. Þá
fékk hún nafnið Konstantínópel eða
hin önnur Róm. Árið 410 féll Róma-
borg í hendur villimanna og vest-
urhluti rómverska ríkisins hætti að
vera til. Þá varð Konstantínópel höf-
uðborg Austrómverska ríkisins eða
Bysantium. Grískan varð ríkismál og
grísk menning fékk yfirhöndina.
Konstantínópel varði Evrópu fyrir
innrásarþjóðum allt til ársins 1453.
Og keypti þannig evrópskri menn-
ingu tíma til að vaxa og styrkjast.
Konstantínópel varð höfuðborg
grísku réttrúnaðarkirkjunnar þegar
heimskirkjan klofnaði árið 1054.
Ægisif, eins og norrænir menn
kölluðu hana, var reist árið 537, er
ólýsanlegt listaverk og skreytt dýrð-
legum mósaíkmyndum kristnum. Á
grísku heitir hún „Hagia Sofia“, sem
merkir hin heilaga viska. Kirkja
viskunnar. Árið 1453 féll Konst-
antínópel í hendur Tyrkja undir
stjórn soldánsins Mehmed sigurveg-
ara, eða Ottómana eins og ætt sold-
ánanna kallaðist. Hún fékk þá núver-
andi nafn sitt, Ístanbúl. Flestir íbúar
Konstantínópel voru drepnir þegar
borgin féll, eða seldir í þrældóm.
Vesturlönd gerðu ekkert til að koma
borginni til hjálpar. Höfðu reyndar
gert sitt til að draga úr henni mátt og
eyðileggja hana á öldunum áður. En
Mehmed sigurvegari breytti Ægisif í
mosku, lét kalka yfir hinar kristnu
helgimyndir og leiddi sjálfur fyrstu
föstudagsbænina. Að kalka yfir
myndirnar var gert því ekki má hafa
helgimyndir í moskum eða gera
myndir af Guði samkvæmt íslam.
Síðar voru mínaretturnar fjórar, eða
bænaturnarnir, reistar kringum
Ægisif.
Það var svo eftir að soldánarnir
voru fyrir bí, Tyrkjaveldi hrunið og
Kemal Atatürk hafði tekið völdin í
Tyrklandi í kjölfar fyrra heimsstríðs-
ins, að hann ákvað að gera Ægisif að
safni. Var það árið 1934. Með því
vildi hann undirstrika að hið nýja
tyrkneska lýðveldi væri ekki byggt á
trúarlegum grunni. Og um leið vildi
hann sættast við hinn vestræna heim
og taka upp vestrænar hugmyndir til
að leiða Tyrkland til nútímans. Þann-
ig bannaði hann einnig íslamskan
klæðnað, tók upp latneskt stafróf og
margt fleira. Og Atatürk lét hreinsa
burt kalkið af hinum fornu mósaík-
myndum kirkjunnar, sem aftur
blöstu nú við í allri sinni dýrð.
Nú hefur Erdogan sem sagt snúið
við ákvörðun hins mikla landsföður
nútíma Tyrklands. Deilt er um hvers
vegna, en líklega vill hann efla stuðn-
ing við sig meðal strangtrúaðra
Tyrkja. Og efla þjóðerniskennd
Tyrkja. Þótt það sé á kostnað grísku
kirkjunnar. Og túrismans, en búast
má við að færri heimsæki hina fornu
kirkju á meðan helstu dýrgripir
hennar eru huldir sjónum og þessi
deila heldur áfram.
Eitt er víst, Ægisif hefur verið í
brennidepli atburða sögunnar í 1.500
ár og mun án efa verða það áfram um
ókomna tíð.
Eftir Þórhall
Heimisson »Nú hefur Erdogan
sem sagt snúið við
ákvörðun hins mikla
landsföður nútíma
Tyrklands. Deilt er um
hvers vegna, en líklega
vill hann efla stuðning
við sig meðal strang-
trúaðra Tyrkja.
Þórhallur Heimisson
Höfundur er prestur og
rithöfundur.
Ægisif Erdogan forseti Tyrklands hefur breytt hinni fornu kirkju Ægisif í mosku. Bænastund Menn liggja á bæn með Ægisif í bakgrunni.
Ægisif – Hagia Sofia, kirkja, moska eða safn?
„Hvers vegna einfalt
þegar hægt er að hafa
það flókið?“ Þannig
gætu stjórnvöld hafa
spurt sig þegar þau
ákváðu ferðagjöfina til
almúgans, sem vissi
ekki hvaðan á sig stóð
veðrið. Frekar að al-
múginn þættist
skattpíndur, alveg síð-
an á tímum Gamla
sáttmála.
En nú var komið að
því, vesgú, sagði
stjórnin. Gakktu í
sjóðinn og sæktu þér
hnefa. Margur hugs-
aði sér gott til, en öðr-
um þótti skítur til
koma og ekki tæki því
að eyða þessu á ís-
lenskum bar. Það væri
drýgra að nota aurana
niðri á Spáni, eins og
venjulega, en stjórnin
vill ekki að við séum
að spandera þar og
raðar steinum í götu
útlandsfara. Nú þurfti
að útvega Íslykil og
það tvo til að fá peningana. Þjóðskrá
gaf okkur siðleg orð úr orðabókinni
og svo áttum við að búa til ný. Ég
stakk upp á Þorláki fyrst en það
þótti ekki nógu sterkt. Þá kom ég
með Umbrumbramb og Opindæla
fyrir konuna og það svínvirkaði, þótt
stolið væri frá Æra-Tobba. Verst að
fá ekki fyrir hundinn, sem er orðinn
sextán og hefði átt skilið að koma
með. Það verður næst.
Sunnlendingur.
Velvakandi Svarað í síma 569-1100 frá kl. 10-12.
Hvers vegna einfalt?
Ferðagjöfin Víða má
skoða fagra fossa á ferð
sinni um landið.