Lögmannablaðið - 2020, Blaðsíða 20

20 LÖGMANNABLAÐIÐ TBL 01/20
leitað ógildingar á skipununum og fyrir vikið stóðu þær
óhaggaðar. Næsta skref var þá að líta svo á að þetta fólk
væri komið í stöðu dómara í skilningi stjórnarskrárinnar
og laga. Skipun þeirra er í gildi og hafi einhver annmarki
verið á skipunarferlinu þá getur sá annmarki ekki leitt til
þess að þetta sé allt bara markleysa. Það hlýtur að þurfa
að horfa á málið þannig að skipunin þurfi að vera ógilt ef
þetta á að útiloka viðkomandi frá dómstörfum. Þetta er allt
önnur nálgun en Mannréttindadómstóllinn beitti. Hann
segir bara einfaldlega að út af því að ranglega var staðið að
þessari skipun þá er þetta fólk ekki dómarar.“
Þróun í dómum Hæstaréttar
Mikill munur er á Hæstaréttardómum í dag frá því sem var
fyrir nokkrum tugum ára þegar dómarnir voru í mörgum
tilvikum aðeins nokkrar setningar. „Að einhverju leyti er
þetta afleiðing af vinnubrögðum á lægra dómstigi. Þegar
veröldin breyttist frá kúluritvélum í tölvur með copy
og paste var eins og sumir dómarar hefðu glatað niður
áratuga reynslu og lærdómi sínum í því hvernig ætti að
semja dóma. Það var allt í einu ekki til nein samandregin
málsatvikalýsing af hálfu dómarans, bara orðrétt tekið upp
úr stefnunni og svo eitthvað orðrétt upp úr greinargerð
stefnda. Í sinni verstu mynd var þetta jafnvel orðið að
„málsatvikum stefnanda“ og „málsatvikum stefnda“. Síðan
komu þessar óheyrilegu langlokur þar sem verið var að rekja
allar málsástæður aðila. Auðvitað er alþekkt að stefnur og
greinargerðir hafa lengst og þá hafa dómarnir lengst þegar
þetta er allt tekið upp. Því miður hefur þetta leitt til þess
að Hæstiréttur hefur oft talið sig knúinn til að endurgera
lýsingu á málinu því hún er oft nánast óskiljanleg fyrir
lesandann eins og hún kemur fram í héraðsdómi. Má því
segja að klassískur hæstaréttardómur síðustu ára og áratuga
byrji með innleiðingu þar sem verið er að draga saman
málsatvik með allt öðrum hætti en gert er í héraðsdómi.
Síðan er ekkert verið að velta upp málsástæðum að heitið
getur heldur farið beint í niðurstöðuna. Þetta er ekki
skemmtileg þróun og auðveldar sannarlega ekki lífið í
Hæstarétti. Þetta er í flestum tilvikum ekki mikið verk en
hundleiðinlegt nokkur hundruð sinnum á ári.“
Aðspurður hvort Hæstiréttur hafi náð að vera fordæmis-
gefandi dómstóll eða bara leyst úr einstökum málum fyrst
og fremst telur Markús of mikið gert úr því að tala um
fordæmisgefandi dómstól eins og Hæstiréttur hafi aldrei
verið það en nú sé hann það allt í einu með tilkomu
Landsréttar. „Satt að segja finnst mér þetta ekki alveg
réttmætt og rangt að tala um gerbreytt eðli Hæstaréttar
að þessu leyti. Fordæmi felst í því að dómurinn er lokaorð
sem svarar þeirri spurningu sem er í málinu. Það hefði
verið mjög óheppileg þróun ef Hæstiréttur hefði farið
að detta ofan í þá gryfju að klæðskerasauma lögfræðina
fyrir hvert tilvik. Ég held það hafi verið gegnumgangandi
stefna alla tíð að dómarar virða fyrir sér heildarmyndina
og hugsa hvaða afleiðingar hefur þetta svar almennt séð
og er eitthvað varhugavert við svarið í því tilliti. Stundum
þurfti þó auðvitað að reyna að þrengja niður punktinn sem
fordæmið laut að þannig að ekki yrðu dregnar of víðtækar
ályktanir. Óneitanlega varð maður þó var við það stundum
þegar maður var búinn að reyna að gera akkúrat þetta að
næst þegar sambærilegt mál kom í flutning höfðu lögmenn
dregið allt aðrar ályktanir en maður hélt að væri hægt. En ég
hef aldrei litið á þetta öðruvísi en svo að hver dómur sé út
af fyrir sig fordæmi. En hversu merkilegt það er hverju sinni
það er svo allt annað mál. Oft geta minnstu og skrítnustu
mál búið til tækifæri til að gefa einhvern almennan dóm.
Ég get nefnt sem dæmi mál sem til kom af því að krakki
fór út í sjoppu og keypti sælgætisúða en endaði á því að
fá af því lungnamein. Úr verður skaðabótamál sem veitir í
sjálfu sér ekkert merkilegt svar um skaðabótarétt en leiðir
til svara um hvernig eigi að beita 3. grein EES laganna.“
Handhafi forsetavalds
Markús var handhafi forsetavalds þegar hann var forseti
Hæstaréttar og forseti Íslands var erlendis. Hann segir að
þetta hafi alls ekki verið tímafrekt starf. „Það voru kannski
fimm til tíu mínútur á svona þriggja daga fresti sem fóru í