Víðförli - 15.12.1989, Side 14

Vímulaus æska
Jón Guðbergsson hefur ekki valið sér vinsælustu og best borg-
uðu störfin. Um árabil vann hann að gæzlu geðsjúkra og
drykkjumanna á Kleppi. Hann starfaði síðan með unglingum í
erfiðleikum í Útideildinni í Reykjavík, síðan sem áfengisfulltrúi
hjá Félagsmálastofnun Reykjavíkur, og nú vinnur hann að for-
varnarstörfum hjá Áfengisvarnarráði.
Ég hef oft sagt að ef við hefðum
byrjað með sama krafti að uppbygg-
ingu forvarnarstarfs og að uppbygg-
ingu meðferðarstofnana, væru þær
ekki eins nauðsynlegar og þær eru
nú. Eftir þessa löngu reynslu af
áfengismálum, brennur á mér for-
varnarstarfið. Það er erfitt að sjá
krakka sem maður hitti í útideildinni
en voru ekki til viðtals og eru nú á
Hrauninu eða annarsstaðar í kerf-
inu. Þar sjást vel áhrif félagsskapar-
ins. Ég minnist einnar bekkjardeild-
ar í skóla, sex af strákunum eru nú á
stofnunum. Sumir geta gert sér grein
fyrir kostnaði þjóðfélagsins af því,
margir geta gert sér grein fyrir þján-
ingunum sem þar eru að baki, og ég
vona að allir sjái nauðsyn forvarnar-
starfsins, til að forða slíku. En það er
ótrúlega lítið lagt í það.
Hvernig er forvarnarstarf unnið
— felst það í fræðslu barnanna?
Við fáumst ekki við hræðslu-
fræðslu, heldur reynum að hjálpa
krökkum að greina hvað gæti komið
fyrir, við hverskonar aðstæður fer
fólk að drekka eða nota efni. Hvern-
ig eru krakkar stemmdir þegar þau
fara í partý — þreytt, örg út í for-
eldra, glöð — og hvaða áhrif hefur
það á atburði kvöldsins.
En nú eru börn og unglingar ekki
ein í heiminum, flest eiga sér foreldra
og heimili.
Jú svo sannarlega, en það er mjög
erfitt að ná til foreldra. Meðan allt
leikur í lyndi, hafa þau gjarnan
„þetta-kemur-ekki-fyrir-mitt-barn“
afstöðuna. En forvarnirnar hefjast
heima. Foreldrar þekkja börnin sín
betur en aðrir. Þegar eitthvað fer að
ganga úrskeiðis hjá unglingnum er
gjarnan leitað að sökudólg utan
heimilis.
Hver er oftast sökudólgurinn?
Ætli það sé ekki fyrst og fremst af-
skiptaleysi og agaleysi á heimilum
eins og reyndar í þjóðfélaginu al-
mennt, þótt auðvitað spili margt ut-
anaðkomandi þar inní. Við viljum
hjálpa foreldrum að greina aðstæður
á heimili — í forvarnarskyni. Þá hef-
ur okkur reynst bezt að byrja að
ræða um námsárangur. Ef skólinn er
farinn að ganga ver, er það oft vegna
útivistar krakkanna, enda skapast
þar vítahringur. Syfjaður unglingur
fær skammir og verður kargur. Það
er hægt að breyta miklu með því að
laga útivistarmynstrið hjá krökkun-
um. En það nægir ekki að banna
þeim að vera úti á kvöldin, það verð-
ur að skapa þeim tilboð um eitthvað
í staðinn, t.d. að fjölskyldan geri eitt-
hvað saman og þá annað en imba-
kassagláp. Það er ekki létt að koma
á aga eftir 15 ára afskiptaleysi, en
það er brýnt.
Hvernig tilboð?
Já það fer auðvitað eftir aðstæð-
um og áhugamálum. Ég get gefið
dæmi af sjálfum mér. Eitt árið var
konan mín í námi á kvöldin. Eitt sinn
er ég fór út í sjoppu, var þar stærri og
leiðari hópur en endranær. Ég rabb-
aði við þau og þeim fannst allt leiðin-
legt, leiðinlegt heima, leiðinlegt að
hanga í sjoppu og félagsmiðstöðvar
voru fyrir smábörn. Það vildi svo til
að bílskúrinn minn var tómur, nema
hvað gamalt sófasett var þar í
geymslu. Ég bauð þeim þangað, og
áður en varði voru þau farin að und-
irbúa tombólu, skömmu síðar ball
fyrir yngri krakka og síðan koll af
kolli. Ég minntist á veislu fyrir for-
eldra og það var snarlega kveðið nið-
ur. Um vorið tóku þau að sér hreins-
unarverkefni í Saltvík og þá stungu
þau upp á að ljúka því með grill-
veislu fyrir ættingja! Þau voru
greinilega orðin svo örugg með sig í
hópnum að þau gátu jafnvel hugsað
sér að hafa foreldrana með.
Eru ekki víða lítt notaðir bílskúr-
ar?
Hvernig gengur að ræða við ungl-
inga.
Það er meiriháttar að tala við
fólkið í 7—9 ára bekkjum. Ef þau
fást til að tala á annað borð, eru þau
svo elskulega hreinskilin. Þau hafa
ekki lært ennþá af þeim fullorðnu,
að tala mikið og fela sannleikann,
láta allt líta vel út. En foreldrar eru
a.m.k. á vissu skeiði fyrirmynd
barna sinna, móta að nokkru lífs-
munstur þeirra. Unglingar fá þau
skilaboð frá okkur, að það þurfi að
hafa áfengi um hönd, þegar fólk
kemur á mannamót, það er dýrðar-
ljómi yfir áfengi, glans. Þau vita líka
að óviðeigandi atferli er afsakað
með að viðkomandi hafi verið fullur.
Þessvegna er áfengið auðvitað leið-
in, þegar unglingar vilja prófa sitt-
hvað sem þau annars þyrðu ekki að
gera. Útihátíðir eru í þeirra huga
drykkjusamkomur. Þar er nánast
skylda að drekka, ef á annað borð er
farið með.
Fólk hefur sætt sig við þessar „úti-
hátíðir“, eða öllu fremur gefist upp
og lokar augunum fyrir því að slíkar
„útihátíðir“ í smærri mæli eru um
nær hverja helgi í miðbæ stærri
staða.
Hvernig er að halda baráttukjarki
við þessar vonlitlu aðstæður?
Ég horfi á björtu hliðarnar. Þær
eru líka til, það gleymist of oft. Það
hafa t.d. orðið til margskonar úrræði
í áfengismálum. Eitt af því bezta eru
sambýli fyrir drykkjumenn sem eiga
enga nána fjölskyldu. Þau eru 6 á
höfuðborgarsvæðinu. Þar fá menn
fæði og húsnæði, sem þeir borga fyr-
ir, enda verða þeir að vinna og halda
sér þurrum. Þarna fá þeir félagsskap
og stuðning, annars er þeim gjarnt
að einangra sig þegar þeir koma af
meðferðarstofnunum.
SÁÁ hefur unnið merkilegt starf
og Vífilsstaðir er afbragðs viðbót við
14 — VÍÐFÖRLI