Víðförli - 15.09.1993, Blaðsíða 10

Fáein orð um siálfsvíg
Manntjón á íslandi af völdum slysa
er mjög mikið. Athyglisvert er t.d.
hversu margir deyja hér eða örkum-
last vegna atvinnuslysa. Sjómenn eru
þar greinilega í mesta áhættuflokki.
Umferðarslys eru hér einnig allt of tíð
og alvarleg. Ljóst er að mannskaði af
þessu tagi er alltof mikill og veldur
samfélaginu miklu tjóni. En fámennri
þjóð er mikilvægt að halda i fólk sitt
og miklir fjármunir eru settir í alls
kyns fyrirbyggjandi aðgerðir, örygg-
isbúnað, fræðslu, bætta starfsað-
stöðu og margt fleira, sem líklegt er
til að draga úr slysatíðni og bæta ör-
yggi manna. Sama gildir um flesta
þætti heilsuvemdar og heilbrigðis-
þjónustu. Það er kappsmál okkar að
standa vel að verki í þessum efnum og
er það vel.
Manntjón af völdum sjálfsvíga er
mikið í flestum löndum. ísland sker
sig ekki úr nema að einu leyti. Sjálfs-
vígstíðni ungra karlmanna er með því
hæsta sem gerist. Á árunum 1986-90
féllu 170 manns fyrir eigin hendi hér á
íslandi. Þar af 33 ungir karjmenn 15-
24 ára. Það þýðir að fimmti hver ein-
staklingur, sem fremur sjálfsvíg er
karlmaður um tvítugt!
í þessum tölum koma ekki fram
óvissuþættir, þ.e. hugsanlegt
,,óbeint“ sjálfsvíg, þar sem ástæðan
h'tur út fyrir að vera önnur, t.d. um-
ferðarslys, (útafakstur, of hraður
akstur o.fl.), en viðkomandi hafði hins
vegar í huga að fyrirfara sér.
Auk þess eru mun fleiri, sem reyna
sjálfsvíg, en mistekst það eða er
bjargað.
Þegar sjálfsvígstilraun á sér stað er
viðkomandi oftast fluttur á sjúkrahús,
þar sem hann fær nauðsynlega hjálp
tO að komast úr lífshættu af völdum
tilraunarinnar (eitrunar, skotsára,
stungna eða annarra ástæðna). Tak-
ist að halda viðkomandi á sjúkrahús-
inu 2-3 daga fær hann viðtal hjá geð-
lækni og er boðin áframhaldandi að-
stoð. Slík aðstoð er mjög brýn, en er
sjaldan þegin, því miður. Búast má
við að sá sem reynir sjálfsvíg sé ekki
úr allri hættu, enda sýna tölur að sá
sem einu sinni reynir sjálfsvíg er lík-
legur til að reyna aftur.
Hér hefur ekki verið minnst á þær
miklu andlegu þjáningar viðkomandi
og aðstandenda þeirra, sem fylgja
hverju sjálfsvígi og hverri tOraun.
Þeir, sem tO þekkja af eigin reynslu
eða vegna starfa shrna, vita að þján-
ingin, sársaukinn og sorgin eru svo
mikil í þessum tilfeUum, að því verður
ekki lýst.
Menn greinir á um það, hvernig
bregðast eigi við sjálfsvígum og sjálfs-
vígstilraunum og ennfremur, hvemig
megi fækka þeim. Eins og bent hefur
verið á er tíðni sjálfsvíga tiltölulega há
meðal ungra karlmanna. (Reyndar
eru sjálfsvígstilraunir ungra kvenna
einnig tiltölulega mjög tíðar hér á ís-
landi). Alla vega er hér um að ræða
ungt fólk í mótun, sem að öllum líkind-
um mætti hafa meiri áhrif á, en eldra
fólk með alvarlega sjúkdóma (lang-
varandi þunglyndi eða aðra geðsjúk-
dóma). Því er freistandi að ætla að
fyrirbyggjandi aðgerðir og skOvirkari
hjálp í neyðartilvikum geti skOað meiri
árangri en raun ber vitni, einkum hjá
Aðstandendur þeirra
sem misst hafa náinn
ástvin af völdum
sjálfsvígs, hafa ekki
fengið þá hjálp og
umhyggju sem þeir
nauðsynlega þurfa.
þessum hópi. Með öðrum orðum,
mér virðist vera hægt að bæta veru-
lega almenna heilsuvernd og heil-
brigðisþjónustu hér á landi a.m.k. að
tvennu leyti. Annars vegar í því, er
varðar fyrirbyggjandi aðgerðir meðal
ungs fólks. Hins vegar í því, er lýtur
að eftirfylgd með þehn, er reynt hafa
sjálfsvíg. Hér er um að ræða aðgerð-
Or, sem eru gífurlega mOdlvægar, en
um leið nokkuð kostnaðarsamar. Um
það má hafa langt mál, en verður ekki
gert hér, heldur aðeins bent á þá
staðreynd, sem okkur öllum er ljós;
manntjón af völdum sjálfsvíga er aUtof
mikið. Við verðum að veita þessum
málaflokki fyUstu athygU og bregðast
við með öllum þeim ráðum, sem við
þekkjum og getum komið í fram-
kvæmd.
í þriðja lagi má svo bæta við, að
aðstandendur þekra, sem misst hafa
náinn ástvOi af völdum sjálfsvígs, eru
mjög afskiptur hópur, sem hefur
fengið litla athygli eða öllu heldur ekld
fengið þá umhyggju og hjálp, sem
hann þarf nauðsynlega.
Gildir raunar það sama um að-
standendur þeirra sem reynt hafa
sjálfsvíg. (Fleiri afskipta sorgarhópa
mætti nefna, en verður ekki gert í
þessu sambandi).
Ég get ekki séð annað en við verð-
um að mæta vanda þessum augliti tfl
augUtis. í þessum málaflokki sem
öðrum, þarf að kveða skýrt að orði og
nefna hlutma réttum nöfnum. í slíkri
umræðu má sjálfsvíg eða sjálfsvígstil-
raun ekki vera neinn feluleikur, um-
vafinn dulúð og umgangssögum um
slæmt fjölskyldulíf, vanrækslu, of-
neyslu og vandamál, heldur alvarleg-
ur atburður í lífí sjúkrar manneskju ,
sem þarfnast mfldllar athygli, sterkra
viðbragða, fjölþættrar hjálpar og nflk-
Olar mannúðar.
Kirkjan sem stofnun, getur lagt hér
hönd á plógnin sem mfldlvægur þjón-
ustuaðili á meðal þjáðra. Hún ætti að
styrkja samstarf sitt við heflbrigðisyf-
Orvöld og fræðsluyfirvöld, efla mál-
efnalega og raunsæja umræðu í þjóð-
félaginu og hvetja þannig Alþingi til
þess að gefa þessum brýna málaflokki
meiri gaum.
Birgir Ásgeirsson
sjúkrahúsprestur.
10