Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 2015, Síða 89

ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS88
steinhellur sem síðar hafi verið
fjarlægðar. Ekki er þó ástæða til
að efa að [23] sé ofn en hugsanlega
með annan tilgang en hinir, s.s.
endurvinnslu eða eitthvað því um
líkt. Annað sem skilur þennan ofn
frá hinum er að hann stóð ekki við
stóran niðurgröft eða holu.
Niðurgreftirnir við ofnana
kunna að hafa bætt vinnu hæð við
þá, þannig að sá sem vann við ofninn
hafi getað verið ofan í holunni og
jafnvel getað setið þar fremur en
kropið framan við ofninn. Einnig
getur verið um affallspytti að ræða
til að taka við gjalli sem runnið
hefur frá ofnunum. Djúpar holur í nágrenni rauða blástursofna eru þekktar
frá uppgröfnum járnvinnslustöðum í Noregi og hafa verið túlkaðar á þann
veg að holurnar hafi myndast smátt og smátt þegar verið var að fjarlægja
storknaða gjallhlemma frá ofnunum. Þá hafi smáræði af jarðvegi alltaf
verið mokað út með gjallinu og á endanum hafi myndast djúpar holur.40
Um efri hluta þessara ofna er erfitt að fullyrða en eins og fram hefur
komið þurfa ofnarnir ekki að vera hærri en svo að hæðin sé helmingi meiri
en þvermálið41 og má vera að þeir hafi ekki verið hærri en 80-90 cm. Flatar
steinhellur virðast hafa verið reistar upp á rönd í innanverðum ofnunum.
Leifar af brenndum og óbrenndum leir, bæði í ofnunum sjálfum sem og
í öðrum lögum í rauðasmiðjunum benda til að leir kunni að hafi verið
notaður til að smyrja ofnana að innan og þétta þá. Torf leifar umhverfis
ofnana og mikið magn af rótuðu og brenndu torfi í gjallhaugnum bendir
til að torfi hafi verið hlaðið umhverfis ofnana til að þétta að. Við alla ofnana
voru hins vegar smærri og dýpri niðurgreftir sem erfitt er að útskýra en
hafa greinilega gegnt einhverju hlutverki í tengslum við rauðablásturinn. Í
öllum tilfellum eru holurnar svo nálægt ofnunum að ólíklegt er að veggir
þeirra hafi verið mjög breiðir, en bilið á milli innbrúna ofnanna og holanna
var á bilinu 25-30 cm.
Á járnvinnslusvæðinu fundust nokkur móhellubrot með ábrenndu gjalli
40 Rundberget 2013, bls. 112-113.
41 Tylecote 1992, bls. 49.
Mynd 28. Rauður sandsteinn með ábræddu gjalli.
Brotnað hefur úr holu sem boruð hefur verið í steininn.
Líklega er um svonefndan „aflstein“ að ræða, þ.e.
stein með gati fyrir físibelgsrör, sem verndað hefur
físibelginn fyrir hita og eldi þegar blásið var að eldi í
rauðablástursofni. Slíkir steinar voru einnig notaðir til
að blása að eldi í smiðjuafli og þaðan kemur nafnið.