Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 2015, Side 93

ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS92
Hátt fosfórmagn í járni kemur hins vegar í veg fyrir að hægt sé að gera þetta
með góðu móti. Niðurstöður Arne Espelunds á rannsóknum á járni frá
Belgsá voru þær að járnið þaðan væri hart og slitsterkt og vel fallið til smíða
en ekki til herslu þrátt fyrir að vera næsta laust við fosfór og brennistein.48
Hvað það er sem kemur í veg fyrir hægt sé að herða járnið frá Belgsá kemur
hins vegar ekki skýrt fram. Greiningar á efniviðnum frá Skógum hafa ekki
farið fram og því óvíst hvort sama eigi við um járnið þaðan, en spurningin
situr eftir um hvort beinaleifarnar í gjallhaugnum séu vitni um viðleitni til
að bæta eiginleika járnsins með því að auka kolefnisinnihald þess.
Til að áætla hugsanlegt gjallmagn í haugnum var 50x50 cm reitur í
miðju haugsins grafinn í plani og innihaldið sigtað og aðskilið. Grafið var
1m niður og því um hálfan rúmmetra að ræða. Notast var við sigti með 7x7
mm möskva og bentu niðurstöðurnar til að gjallinnihaldið væri tæplega
15% í haugnum. Sýni voru tekin með reglulegu millibili til f leytingar og
nákvæmari greiningar á innihaldi haugsins en úrvinnslu þeirra er ekki
lokið. Auk þessarar tilraunaholu voru öll lögin í gjallhaugnum vestan
við könnunarskurðinn grafin upp eftir einingakerfinu (single context)
og sýni úr hverju lagi sigtuð. Niðurstöðurnar úr því bentu til töluvert
lægra gjallinnihalds eða rúmlega 10% í lögunum vestast í haugnum.
Meginástæða þess er sú að næst rauðasmiðjunum voru f leiri og þykkari
torfblönduð innskotslög en utar í haugnum. Miðað við þetta má gera ráð
fyrir að gjallinnihaldið sé á bilinu 12-13% í heildina, en þó frekar hærra en
lægra í ljósi þess að nokkur hluti gjallsins er smærri en 7x7 mm og kom því
ekki fram við þessar mælingar. En samkvæmt rannsóknum Peters Crew
á gjallleifum frá Bryn y Castell í Wales reyndust gjall og sindur minni en
5 mm vega um einn þriðja af heildarþyngd gjalls á staðnum.49 Þetta getur
þó verið breytilegt eftir stöðum og nákvæmar mælingar á gjallinnihaldi
jarðvegssýna frá Skógum hafa ekki verið gerðar þegar þetta er skrifað.
Miðað við ofangreindar forsendur gæti gjallmagnið í haugnum í Skógum
verið á bilinu 7,2-9,1 m3 sem er eins og fram hefur komið varlega áætlað.
Algengt er að miða við að 1 rúmmetri af lausu gjalli vegi um 1 tonn.50 Mikið
ber hins vegar á milli í mati fræðimanna á því hvert hlutfall gjalls kann að hafa
verið á móti framleiddu járni en algengt er að sjá hlutföllin 3:1 gjall á móti
járni.51 En þetta veltur hvort tveggja á hráefninu og breytilegum aðferðum við
48 Espelund 2004a, bls. 25.
49 Crew 2013.
50 Espelund 2004a, bls. 25.
51 Espelund 2004b, bls. 31.