Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 2015, Side 115

ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS114
er að öllum þeim nafnliðum sem tengjast forliðnum Finn- og viðliðunum
-finnr ( fiðr) og -finna í mannanöfnum.46
Í þessu samhengi er vert að hyggja aftur að þeim merkingum sem
Stemshaug tilgreinir í örnefnum með nafnliðnum (-)finn(-) og þá einkum
þeirri sem kemur fyrir í fornu samheiti fyrir oddlaga fjallatoppa eða
strýtulögun í landslagi. Liggur beint við að spyrja hvort þess konar merking
geti einnig komið fyrir í fornnorrænum mannanöfnum. Þá væru forliðurinn
Finn- og viðliðurinn -finnr ( fiðr) helst sambærilegir við forliði og viðliði
sem merkja ‘steinn’, ‘bjarg’ eða ‘klettur’ eins og Berg-, Grjót-, Stein-, -steinn,
Hall-, -halla eða -hallr. Sé einungis litið til nafna með forliðnum Stein-
koma í ljós eftirfarandi hliðstæður: Finnbjǫrn (sbr. Steinbjǫrn); Finngarðr
(Steingarðr); Finnbjǫrg (Steinbjǫrg); Finngerðr (Steingerðr); Finnkell (Steinkell);
Finnúlfr (Steinúlfr); Finnvarðr (Steinvarðr). Ennfremur má nefna hliðstæðuna
Finngarðr og Grjótgarðr eða þá Finnvarðr og Hallvarðr, en bera má nöfnin
Berg finnr og Steinfinnr saman við nöfn eins og Hallsteinn eða Bergsteinn
(þótt forliðurinn Berg- sé að vísu talinn leiddur af sögninni bjarga eins og
viðliðirnir -bergr og -bjǫrg).
VI. Goð og steinar
Ef laust hafa ýmsir velt því fyrir sér hve steinar eða björg eru algengur
hluti fornnorrænna mannanafna. Halldór Laxness víkur að þessu efni
í greininni „Forneskjutaut“: „Furðu algeingt er að heita menn eftir
„steini“ eða „halli“ og eru það tvö orð sömu merkingar. Traust manna á
sérkennilega mynduðum steini, formi sem hefur vinaleg áhrif á þá, gæti
verið sama náttúran og ást á líkneski; en líkneskjugerð var reyndar ekki til
á Norðurlöndum í þann tíð.“47
Fjöldi fornminja og ritheimilda ber reyndar vitni um líkneskju- eða
skurðgoðadýrkun heiðinna manna norrænna þótt frásagnir þar að lútandi
kunni vissulega oft að vera tilbúningur síðari tíma,48 en átrúnaði á steinum
bregður fyrir í íslenskum fornritum. Samkvæmt Kristni sögu og Þorvalds
þætti víðförla bjó ármaðr (eða spámaðr) Koðráns að Giljá í steini („miklum
46 Í sambandi við nöfnin Finnr og Finni og nafnliðina Finn- og -finnr (-fiðr) mætti auðvitað huga hér að
fornírska (gelíska) karlmannsnafninu Finn ‘hinn hvíti, ljósi’ þótt áhrif þess nafns á norræn mannanöfn
verði ekki hugleidd frekar í þessari grein. Nafnið Finnleikr er (aðeins) haft um Findláech ‘bjartur
garpur’ Skotajarl á Morey sem barðist við Sigurð jarl Hlöðvisson um 995 samkvæmt Orkneyinga
sögu. Um nafnið Finnleikr (Findláech) sjá Hermann Pálsson 1996, bls. 171 og Helgi Guðmundsson
1997, bls. 211.
47 Halldór Laxness 1973, bls. 16.
48 Sjá Maier 1998, bls. 289-293.