Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 2015, Page 116

115GOÐFINNA OG GUÐFINNA: UM TVÖ STRÝTUHEITI Í AKRAFJALLI
steini ok veglegum“ samkvæmt Þorvalds þætti I).49 Í Harðar sögu segir frá
því hvernig Þorsteinn gullknappur á Þyrli blótaði stein sem stóð í blóthúsi.50
Mannsnafnið Þorsteinn minnir á svonefndan Þórsstein á Snæfellsnesi, en um
hann segir í Sturlubók Landnámu: „[…] þar stendur enn Þórssteinn, er
þeir brutu þá menn um, er þeir blótuðu, ok þar hjá er dómhringur, er
menn skyldu til blóts dæma.“51 Annað dæmi um blótsteina eru Gunnsteinar
í eða við Flateyjardal. Um þá segir í sama riti að Eyvindur sonur Loðins
önguls „nam Flateyjardal upp til Gunnsteina ok blótaði þá.“52 Örnefnið
Gunnsteinar mun nú vera glatað, en Gunnsteinn var til forna algengt
mannsnafn hérlendis sem og í Noregi líkt og Þorsteinn.
Athyglisvert er að nokkur hluti þeirra mannanafna sem hér hafa verið
gerð að umtalsefni er samsettur annars vegar af sérnöfnum tiltekinna
goða í fyrri eða síðari lið og hins vegar af heiti kletta eða steina í fyrri
eða síðari lið. Sem dæmi má tilgreina nöfn eins og Þorsteinn, Freysteinn,
Steinþórr, Bergþórr, Þórbergr, Þórhallr, Þórhalla og Halldór (þar sem viðliðurinn
er upphaf lega -þór) og má f lokka Vésteinn á meðal þessara nafna. Öll þessi
nöfn tengja steina eða kletta við tiltekið goð eða vé og má ætla að fornt
samband sé á milli þess konar mannanafna og raunverulegra steina úti við
í náttúrunni sem menn lögðu sérstaka helgi á.53 Átrúnaðarsteinar eins og
Þórsteinn hjá Helgafelli á Þórsnesi gátu eftir þessum skilningi tengt mann
sem bar sama nafn helgum böndum við átthaga. Kvennafnið Guðfinna kann
að endurspegla svipaðan nafngiftasið ef drangsheitin Guðfinna og Goðfinna
merktu í öndverðu ‘(kletta)strýta goðanna (eða goðsins)’. En helgir steinar
þurftu vitaskuld ekki að bera goðtengd nöfn eða nafnmyndir tengdar
átrúnaði og er ekki fráleitt að tengja algeng og ósamsett mannanöfn úr
heiðni eins og Steinn eða Hallr við helgi á steinum í landslaginu. Í þessu
tilliti má einnig minnast þeirra steina sem fornmenn á Íslandi báru á sér
til heilla (eða bundu við búfé) þrátt fyrir boð og bönn varðandi þess háttar
heiðni eftir kristnitöku og kunna slíkir smásteinar einnig að koma við sögu
í mannanöfnun sem fela í sér grjót- eða steinsheiti.54
49 Biskupa sögur I 2003, bls. 7 og 63.
50 Harðar saga 1991, bls. 90-91.
51 Íslendingabók. Landnámbók 1968, bls. 126. Eyrbyggja hefur að geyma svipaða frásögn um þennan
Þórsstein, sjá Eyrbyggja saga 1934, bls. 18.
52 Íslendingabók. Landnámbók 1968, bls. 273.
53 Til samanburðar má ef til vill huga að persónunöfnum eins og Ketill, Vékell, Áskell, Grímkell og
Þorkell/Þorkatla og hugsanlegum tengslum þeirra við notkun katla við heiðnar athafnir. Sjá de Vries
1956, bls. 393.
54 Grágás. Lagasafn íslenska þjóðveldisins 1992, bls. 19. Um hlutverk steina í trúarbrögðum sjá Eliade 1958,
bls. 216-238.