Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 2017, Blaðsíða 41

ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS40
„hinar svokölluðu dyngjur sem segir frá í fornum sögum og ætla má að hafi
verið vinnustaður kvenna fremur en baðstofur.“13
Nýlega hafa verið skrifaðar tvær óútgefnar en aðgengilegar námsritgerðir
þar sem íslensk jarðhýsi eru könnuð í heild. Ármann Guðmundsson
skrifaði um þau BA-ritgerð í fornleifafræði árið 2007, Jarðhús á Íslandi.
Kynjafornleifafræðileg nálgun. Hann benti á að í fastasýningu Þjóðminjasafnsins
væru jarðhýsin tengd við vefnaðarvinnu og þess vegna væru þau kvenlægt
rými. Það er meginviðfangsefni ritgerðar Ármanns að kanna þessa skoðun,
og niðurstaðan er, ónákvæmt endursagt, að málið sé ekki svo einfalt.14 Ég
get í meginatriðum fallist á það, eins og á eftir að koma fram í þessari grein,
en málið hefur verið kannað nánar síðar eins og brátt verður komið að.
Þá skrifaði Nikola Trbojević samanburðarrannsókn á evrópskum jarðhýsum
sem meistararitgerð í fornleifafræði við Háskóla Íslands undir handleiðslu
Orra Vésteinssonar árið 2008, Comparative Analysis of Viking Age Pit Houses.
Þar eru borin saman um 340 hús frá Norðurlöndum, Bretlandseyjum,
Þýskalandi, Póllandi og f leiri Austur-Evrópulöndum. Þar af telur höfundur
25 hús íslensk.15 Það eru nokkurn veginn sömu húsin og hér eru könnuð og
tilfærð í töf lu 1 á bls. 62-63. Ritgerð Trbojević er afar gagnleg og fróðleg
fyrir þann sem vill kanna íslensk jarðhýsi. Í heildina sýnir hún glöggt að þau
eru í meginatriðum lík evrópskum húsum, að stærð, lögun og dýpt, líklega
einnig að þakgerðum og fyrirkomulagi innganga. Þó hafa ekki allar gerðir
evrópskra jarðhýsa fundist á Íslandi; til dæmis vantar hér sporöskjulöguð hús
eða kringlótt að gólff leti. Hugmyndir fræðimanna um hlutverk húsanna eru
líka svipaðar að öðru leyti en því að nánast aðeins íslensk hús hafa verið talin
vera baðhús.16
Árið 2012 kom síðan út löng og vönduð fræðigrein eftir Karen Milek,
„The Roles of Pit Houses and Gendered Spaces on Viking-Age Farmsteads
in Iceland“. Þar gerir hún rækilega könnun á vitnisburðum jarðhýsa
13 Hörður Ágústsson 1987, bls. 233, sbr. 330. Rangt er það sem Trbojević heldur fram (2008, bls. 84-
85) að Guðmundur Ólafsson hafi fyrstur stungið upp á að jarðhýsin væru dyngjur. Það staðfesti
Guðmundur í tölvupósti til mín 19. sept. 2017.
14 Ármann Guðmundsson 2007, bls. 3-8, 46.
15 Trbojević 2008, bls. 18, 95-106, 179. Hér miða ég tölu íslensku húsanna við tölusetningu flatar-
mynda af þeim á bls. 99-106 þar sem myndirnar eru tölusettar 1-22, en á einni þeirra, af húsi T1
í Sveigakoti, eru sýnd fjögur byggingarstig. Í inngangsorðum að skrá yfir jarðhýsi á bls. 95 í riti
Trbojević eru íslensku húsin talin 25. Þar eru uppgraftarstaðirnir á Íslandi taldir 14 því að eintaldir
eru staðir þar sem hafa fundist fleiri en ein jarðhýsisrúst. Þar (og efnislega í upphafi kafla um rann-
sóknar efnið) segir Trbojević að ritgerðin fjalli um „333 dæmi frá 65 stöðum í 12 löndum.“ Ef talið
er út úr skránni á bls. 95-98 verður fjöldinn 340, en þau eru vissulega ekki öll frá víkingaöld, sum
miklu eldri.
16 Trbojević 2008, bls. 83.