Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 2017, Blaðsíða 111

ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS110
í einhverjum hreppum á Austurlandi og mögulega á Vestfjörðum. Í báðum
tilfellum virðist hafa ráðið úrslitum að um mjög reynda mælingamenn var
að ræða. Því miður hafa ekki varðveist frumgögn af umræddum svæðum
og því ekki hægt að staðfesta hvort borðmæling var notuð og bendir
reyndar sumt til að svo hafi á endanum ekki orðið.41
Keðjumæling felst í því að lögð er út ein grunnlína eða f leiri (e. baseline) og
út frá henni er svo mældar fjarlægðir hornrétt, s.s. að túnjaðri, mannvirkjum
eða öðru því sem mæla þarf. Við slíkar mælingar var stundum notaður
hornspegill, til að auðveldara væri að miða út rétt horn.42 Mælingarnar
voru skráðar í mælingabók en sjálf teikningin af túninu gerð síðar. Við
borðmælingu (e. plain table) er notað mælingaborð sem er með miðpunkt
og mælistiku með stjörnusigti (e. alidade). Borðið er sett upp í fullkomlega
lárétta stöðu og blað fest á það. Frá því er svo miðuð átt og fjarlægð (með
málbandi) að því sem teikna á og kortið teiknað í kvarða á staðnum. Misjafnt
er hvort mælingaborðið er sett upp á einum stað og fjarlægðir mældar allt
í kring eða hvort það var sett upp á tveimur eða f leiri stöðum. Stundum er
sett upp grunnlína og mælingaborðið sett upp á báðum endum hennar en
stundum á nokkrum völdum stöðum þar sem yfirsýn er góð.43
Öll frumgögn mælinga sem varðveitt eru á Þjóðskjalasafni bera vitni um
keðjumælingar. Auk mælingabóka má álykta um mælingar í talsverðum fjölda
hreppa m.a. út frá vísbendingum á sjálfum túnakortunum en merki grunnlína er
að finna á um helmingi túnakortanna. Stundum voru grunnlínurnar blekaðar
inn en víða má einungis greina óljós merki eftir útstrokaðar línur. Í miklum
meirihluta hreppa, eða a.m.k. í 76% tilfella má því segja með vissu að mælt
hafi verið með keðjumælingu. Í öðrum hreppum fundust ekki greinilegar
vísbendingar um mælingaaðferð, þ.e. hvorki höfðu varðveist frumgögn né
heldur fundust nokkrar vísbendingar á sjálfum túnakortunum eða í bréfasafni
um mælingaaðferð. Líklegast er að flestir og mögulega allir þessir hreppar hafi
verið mældir með keðjumælingu. Mælingabækurnar voru, eins og áður kom
fram, eign mælingamanna og um þær giltu ekki aðrar reglur en að þær þyrftu
41 Bréf Búnaðarsambands Austurlands til Stjórnarráðs Íslands, dagsett 3. mars 1917; bréf Stjórnarráðs
Íslands til Búnaðarsambands Austurlands 11. maí 1917; bréf Búnaðarsambands Austurlands til
Stjórnarráðs Íslands 28. febrúar 1918; bréf Stjórnarráðs Íslands til Búnaðarsambands Austurlands
15. apríl 1918; bréf Kristins Guðlaugssonar til Stjórnarráðs, dagsett 28. jan 1917; bréf Búnaðarfélags
Íslands til Stjórnarráðs Íslands, dagsett 17. febrúar 1917; bréf Stjórnarráðs Íslands til Kristins
Guðlaugssonar, dagsett 22. febrúar 1917. Enda þótt þessar bréfaskriftir hafi átt sér stað í upphafi árs
1917 virðist Kristinn ekki hafa mælt tún fyrr en 1921 samkvæmt dagsetningu á túnakorti.
42 Góða lýsingu á mælingaaðferðinni er að finna í A Practical Guide to Recording Archaeological sites 2011,
bls. 39 og áfram.
43 A Practical Guide to Recording Archaeological sites 2011, bls. 51-60.