Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 2017, Blaðsíða 146

145SVIPMYND AF MENNINGARLANDSLAGI – ÍSLENSK TÚNAKORT
staðsetningar útihúsa nokkuð gott, a.m.k. svo gott að auðvelt er að átta
sig á því hvaða hús eru sömu byggingar á kortunum tveimur. Ljóst er að
munurinn milli kortanna tveggja er talsvert mikill og líklegt er að hann
endurspegli ekki bara breytingar sem urðu á þeim tíma sem leið á milli
uppmælinganna heldur einnig mismunandi aðferðafræði. Sem dæmi um
það má nefna að Danirnir virðast gjarnan teikna tóftir og af lögð hús en
þeim er undantekningalítið sleppt hjá íslensku kortagerðarmönnunum.
Áhugavert gæti verið að skoða þann mun sem virðist á milli þessara korta
og kanna betur hvort hann endurspeglar breytingar í heimatúnum á
tímabilinu eða mismunandi forsendur kortagerðarinnar.
Niðurlag
Ljóst er að sú túnamæling og kortagerð sem gerð var af næstum öllum
ræktuðum túnum hér á landi í upphafi 20. aldar var mikið þrekvirki.
Aðdragandi verksins var í raun og veru fremur stuttur en menn virðast
hafa verið sammála um nauðsyn þess að hin nýstofnaða Hagstofa Íslands
fengi sem nákvæmast yfirlit yfir stærð túna og kálgarða í landinu og
hvert hlutfall sléttaðra túna væri. Að verki loknu voru kortin send til
Hagstofunnar sem skyldi nota þau til að gera ítarlegri hagskýrslur um
landbúnað og framleiðni. Túnakortagerðin tók lengri tíma en áætlað var.
Þegar síðustu kortunum var skilað inn, árið 1930 var svo langt liðið frá
því að fyrstu kortunum var skilað að ákveðið var að tölurnar væru orðnar
of gamlar til að vera að fullu sambærilegar og betra væri að nota tölur
um sama efni úr Fasteignaskýrslum. Þær tölur voru því notaðar frá og
með árinu 1930.74 Mælingarnar virðast því hafa orðið úreltar um leið og
kortagerðinni lauk formlega. Gildi túnamælinganna fyrir landshag varð
því ekki eins mikið og gert var ráð fyrir í upphafi en þar vegur þungt sú
staðreynd að íslenskur landbúnaður var að sigla inn í gríðarlegt þensluskeið
þar sem umfang ræktaðs lands og sléttaðra túna jókst hraðar en áður hafði
þekkst. Allt bendir til þess að kortin hafi lítið verið notuð á næstu árum og
f ljótlega fallið í gleymsku. Það var ekki fyrr en á síðasta áratug 20. aldar að
rykið var dustað af þeim í alveg nýjum tilgangi: til að skrá fornleifar.
Túnakort hafa verið sá grunnur sem minjaskráning í túnum hér á landi
hefur hvílt mest á frá því að skráning fornleifa hófst af krafti á tíunda áratug
tuttugustu aldar. Þrátt fyrir að kortin séu síður en svo tæmandi yfirlit um
74 Búnaðarskýrslur 1930, 1933, bls. 8-9. Fasteignamatið var notað alls staðar sem það var til en upp-
lýsingar frá túnamælingaverkefninu notaðar þar sem þær vantaði.