Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 2017, Blaðsíða 143

ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS142
og var staðsetning á túnakorti því meira en tvöfalt lengri en raunveruleikinn.
Líklegt virðist að orsökin sé að útihúsið er stakt, langt frá f lestum öðrum
húsum og bæ og ef laust hefur einnig spilað inn í að þessi hluti túnsins er í
brattri brekku ofan við bæinn.
Almennt virðast meiri líkur á misreiknuðum fjarlægðum þar sem
uppmæld tún voru í halla eða mikið af hæðum og hólum var innan þeirra.
Ljóst er að til að losna við skekkjur af þessu tagi hefðu mælingamenn þurft
að mæla hallann í þeim í túnum sem ekki voru f löt og draga svo frá en
engar vísbendingar fundust um slíka útreikninga í mælingabókunum og
líklegt að því hafi oftast verið sleppt. Kerfisbundin úttekt þyrfti þó að fara
fram til að fullyrða um í hvaða mæli þetta var hafði áhrif en ljóst er að
margt hefur getað spilað inn í og aukið skekkju á mælingum túnanna.
Þar sem stök tún höfðu verið ræktuð eða nátthagar gerðir skammt frá
túnum voru þau oftast mæld upp og teiknuð inn á túnakortið. Stundum
eru slík tún í réttri afstöðu við túnið en algengara er að bæði fjarlægð
frá aðaltúni og áttatilvísun sé ekki í réttri afstöðu við aðaltúnið. Oft
virðast stakstæð tún einfaldlega teiknuð þar sem pláss var á pappírnum.
Í einhverjum tilfellum gera mælingamenn grein fyrir þessu en oft er
enga skýringu að finna. Af samanlögðum svörum skrásetjara að dæma er
staðsetning stakstæðra aukatúna/nátthaga á túnakortunum svo oft vafasöm
að best er að taka henni ætíð með fyrirvara.
Samanburður milli korta
Umfang rannsóknar á túnakortum leyfði ekki ítarlegan samanburð á
nákvæmni kortanna. Besta leiðin til að gera það væri ef laust að skoða
tún þar sem tóftir eru óhreyfðar og fornleifar hafa verið skráðar og bera
staðsetningarnar saman við túnakortin. Sem dæmi um slíkan samanburð
má nefna kort af túninu í Narfastaðaseli í Reykdælahreppi í Suður-
Þingeyjarsýslu (sjá bls. 141). Bærinn fór í eyði árið 1940 og tóftir af f lestum
þeim mannvirkjum sem sýnd eru á túnakortinu eru enn í túninu. Hér er
gott dæmi um túnakort þar sem allar fjarlægðir og staðsetningar koma vel
heim og saman við raunveruleikann.
Áhugavert er að bera kortin saman við bæja teikningar sem danskir land-
mælinga menn gerðu af túnum hér á landi 1904-1906. Bæja teikningarnar
náðu gjarnan yfir stærra svæði en bara túnin og á þeim er að finna upp-
lýsingar um gróður far, hæðarlínur, hús í túni, vegi og landshætti. Saman-
burður við túnakortin sem gerð voru ríf lega áratug síðar sýnir talsvert
mikinn mun á kortunum. Hluti af þessum mun á sér eðlilegar skýringar