Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 2017, Blaðsíða 45

ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS44
fermetrar samkvæmt mælingu á lengd og breidd, (mælt „rétt ofan við
gólfið“). En sjálfsagt er gólff löturinn nokkru minni vegna þess að horn
hússins eru talsvert afslepp eins og venjulega í jarðhýsum.30 Hið stærsta
var hús sem var kallað A4 á Hofstöðum í Mývatnssveit sem telst rúmir 32
fermetrar að innanmáli í töf lu 1. En þess verður að gæta að málin á húsunum
eru ónákvæm af því að lögun þeirra margra er of óregluleg til þess að
nákvæm niðurstaða fáist með því að margfalda einfaldlega mælda lengd og
breidd.31 Í sumum rústunum sjást merki um hlaðna veggi umhverfis gröfnu
holurnar sem komu í staðinn fyrir neðri hluta húsveggjanna. Annars staðar
verður ekki vart við þá, en ekki virðist auðvelt að útiloka að þeir hafi verið
þar meðan húsin stóðu uppi.
Í f lestum húsanna sáust stoðarholur, oftast í hornum og nálægt
útveggjum. Á Granastöðum, Breiðuvík og í Sveigakoti fundust glögg
merki um innganga í húsin, í Grelutóttum I, Hofstöðum, Hjálmstöðum og
Hrísheimum hugsanlega, en í hinum húsunum alls engin, og er giskað á að
þá hafi fólk gengið inn í þau ofan frá og niður tréstiga.32
Um algengustu afstöðu jarðhýsa til annarra bæjarhúsa nægir að taka sem
dæmi húsin fimm sem Þór Magnússon gróf upp í Hvítárholti. Þrjú þeirra
stóðu stök, um 15-25 metra frá næstu húsum samkvæmt f latarteikningu
(hús I, V og VII). Eitt (IV) var örfáum metrum frá skálabyggingu og eitt
(X) undir hluta af bakhúsi við annan skála. Ógerlegt virðist að gera sér
grein fyrir hlutverkaskiptingu þessara húsa eða hvort þau voru öll í notkun
nákvæmlega samtímis. Það f lækir málið líka að grafnir voru upp þrír skálar
í Hvítárholti og óvíst hversu mörg heimili voru á staðnum.33 Staðsetning
hússins í Hólmi í Hornafirði er óvenjuleg, fjarri öllum þekktum bæjum,
svo að nokkur ástæða er til að halda að það hafi gegnt einhverju óvenjulegu
hlutverki. Bjarni F. Einarsson, sem kannaði húsið og skrifaði um það, taldi
að það væri heiðið blóthús.34 Ég hef áður sett fram þá skoðun að ekkert
bendi eindregið til þess og megi til dæmis ímynda sér að þar hafi búið
sérvitur einfari.35 Við nánari umhugsun finnst mér stærð eldstæðisins gera
þá kenningu ósennilega og liggja nær að halda að húsið hafi verið baðstofa,
hvernig sem stendur á því að það var svo afskekkt. Svo getur verið að það
30 Bjarni F. Einarsson 2015, bls. 355-357 (ljósmynd, texti og flatarteikning).
31 Lögun gólfflatar hússins P1 í Sveigakoti má sjá á teikningum: Guðrún Alda Gísladóttir og Orri
Vésteinsson ritstj. 2008, bls. 26-27.
32 Aftasti dálkur í töflu 1 vísar á heimildir um þetta, sjá bls. 62-63.
33 Þór Magnússon 1973, bls. 11, 14-52.
34 Bjarni F. Einarsson 2015, bls. 307 og áfram.
35 Gunnar Karlsson 2016a, bls. 178-179.