Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 2017, Blaðsíða 110

109SVIPMYND AF MENNINGARLANDSLAGI – ÍSLENSK TÚNAKORT
sem er að finna á sjálfum kortunum. Könnunin leiddi í ljós að talsverðan fjölda
mælingabóka vantaði í safnið eða fyrir tæplega 2/3 af þeim hreppum sem
mældir voru (tæplega 130 hreppa) þótt einhverjar mælingabækur hefðu fundist
frá meira en helmingi mælingamanna (23 af 40).37 Þegar farið var í gegnum
skjalasafn Þjóðskjalasafns varðandi túna mælingarnar fundust víða bréf frá
sýslumönnum og mælingamönnum sem af mátti ráða að mælingabækur fyrir
talsverðan hluta af þeim hreppum sem vantaði hefðu verið sendar inn á sínum
tíma. Staðfesting á slíku fannst í bréfaskriftum í meira en þriðjungi tilfella
þar sem mælingabækur vantaði. Aðeins voru örfá tilfelli þar sem bréfaskriftir
staðfestu að mælingabækur hefðu ekki verið sendar inn.38
Til að ganga úr skugga um hvort þær mælingabækur sem vantaði í safnið
leyndust á öðrum stofnunum eða söfnum skrifaði höfundur öllum héraðs-
skjala söfnum landsins á svæðum sem enn vantaði bækur frá og sömuleiðis
Lands bókasafni, Landmælingum Íslands, Árnastofnun, Atvinnuvega- og
Ný sköpunar ráðuneyti, Bænda sam tökum Íslands39 og Hagstofu Íslands án
þess að bækurnar kæmu í ljós. Síðasta vísbendingin sem fékkst í leitinni
síðla hausts 2016 var sú að árið 1922 hefði Hagstofan afhent Þjóðskjalasafni
fjóra pakka af mælinga bókum og gætu það vel verið þær bækur sem vantar
í safnið. Þessir pakkar hafa enn ekki fundist á safninu og hafa líklega ekki
verið tölvu skráðir, en koma vonandi í leitirnar á næstu árum.40
Þegar ákveðið var að mæla tún um allt landið var tekin sú ákvörðun
að mælt skyldi með keðjumælingu eins og kemur fram í reglugerð um
túnamælingar. Ástæðan virðist helst hafa verið sú að keðjumæling var talin
einfaldari og þægilegri fyrir þá sem ekki höfðu mjög mikla mælingareynslu
og er greinilegt á bréfaskriftum að nákvæmar mælingar með svokallaðri
borðmælingatækni voru ekki taldar á færi nema reyndari mælingamanna.
Samkvæmt varðveittum bréfaskriftum virðast þó einstaka undantekningar
hafa verið gerðar frá reglunni um keðjumælingu og borðmælingar leyfðar
37 Af þeim 204 hreppum sem til eru túnakort úr eru varðveittar mælingabækur fyrir 75 hreppa og þar
af aðeins fyrir hluta hreppsins í a.m.k. fjórum þeirra.
38 Jóhannes Hjörleifsson, sem mældi í Snæfells- og Hnappadalssýslu, sendi t.d. ekki inn mælinga bækur
nema að hluta. Sigurður Pálmason, sem hafði umsjón með mælingunum í Vestur-Húnavatnssýslu þar sem
nokkrir komu að mælingum, sendi bara sínar bækur en ekki annarra. Þetta virðast hins vegar undan-
tekningar og allt bendir til að flestar af þeim mælingabókum sem ekki finnast hafi verið sendar inn.
39 Rétt er að geta þess að skjalasafn Bændasamtaka Íslands er ekki skráð en samtökin veittu höfundi
góðfúslegt leyfi til að leita í geymslum og skjalasöfnum án þess að nokkur skjöl um túnakortagerðina
kæmu í ljós.
40 Tölvupóstur frá Magnúsi S. Magnússyni á skrifstofu yfirstjórnar Hagstofunnar 31. október 2016 og
tölvupóstur frá Jóni Torfasyni, Þjóðskjalasafni Íslands, 10. nóvember 2016. Síðla í desember 2017
fundust reyndar nokkrar bækur úr Húnavatnssýslu sem ekki hafa verið skoðaðar, sjá tölvupóst frá
Jóni Torfasyni dags. 19. desember 2017.