Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 2017, Blaðsíða 44

43UM JARÐHÝSI, DYNGJUR OG BAÐSTOFUR
tekur með í rannsókn sinni, þó án þess að nefna nokkra íslenska hús kjallara.25
Hér á landi hefur einkum verið gert ráð fyrir slíkum kjallara í Reyk holti í
Borgarfirði (bygging 10/11),26 en hér er hann ekki tekinn inn í töf lu 1. Loks
er rétt að nefna að ég hef látið ógert að taka með nokkur mann virki sem hafa
verið grafin upp í Sveiga koti í Mývatnssveit og er að sumu leyti lýst svipað
jarð hýsum. Á svæði sem er einkennt sem MP í uppgraftar skýrslum áttu menn
von á jarð hýsum, jafnvel þremur sem voru kölluð MP1, MP2 og MP3, en
eftir á er það ekki svo öruggt að ástæða sé til að taka þau inn í yfirlits grein
eins og hér er skrifuð. Eitt eða tvö þessara húsa eru talin hafa haft timbur-
veggi, og giskað hefur verið á að eitt þeirra hafi verið tjald fremur en hús.27
Annars hlýt ég einkum að f lokka sem jarðhýsi það sem fornleifafræðingar
hafa f lokkað sem jarðhýsi. Ég teygi mig því svolítið til að ná til húsa sem
eru á listum hjá Nikola Trbojević og Karen Milek, en niðurstaðan er sú
að ég birti upplýsingar um 25 jarðhýsi í töf lu 1 (sjá bls. 62-63). Trbojević
birtir grunnmyndir af 22 húsum, telur Reykholt og Vatnsfjörð ekki með
og aðeins eitt hús í Sveigakoti í Mývatnssveit en birtir aftur tvær tölusettar
myndir af Hjálmstaðahúsinu á ólíkum byggingarstigum. Milek kemst upp
í 29 hús með því að telja með hús sem hún hefur nánast engar upplýsingar
um, nema um tilvist þeirra, eins og á Bessastöðum á Álftanesi, Tjaldbúð í
Hrunamanna hreppi og Háls 6B í Hálsasveit.28 Ástæður þess að okkur ber
á milli virðast mér ekki áhugaverðar; við erum öll með nokkurn veginn
sömu húsin undir.
Það leysir þó ekki allan vanda að fylgja fordæmi fornleifafræðinga um
afmörkun húsanna því að þeir eru ekki ævinlega sammála um hvernig eigi
að f lokka hús. Þannig hefur Bjarni F. Einarsson látið í ljós efasemdir um
mat annarra á þessu efni, meðal annars um húsið sem var grafið upp undir
stofugólfi í Gjáskógum í Þjórsárdal. Vel getur verið að Bjarni hafi rétt fyrir
sér um þetta, en rökstuðningur hans er helst til óljós til þess að hægt sé að
taka mark á honum: „Margt bendir þó til að þetta sé ekki jarðhýsi. Það
skilur sig greinilega frá öðrum jarðhýsum sem hefur verið lýst á Íslandi.“29
Samkvæmt töf lu 1 var meðalstærð jarðhýsa á Íslandi um 13 m². Minnsta
húsið mun hafa verið grafið upp í Hólmi í Hornafirði, aðeins um 4,32
25 Trbojević 2008, bls. 39-40, 47, 69, 95, 99-106.
26 Guðrún Sveinbjarnardóttir 2012, bls. 68, 84-85, 98, 100, 264.
27 Orri Vésteinsson ritstj. 2005, bls. 23-25; Orri Vésteinsson ritstj. 2006, bls. 28-31; Guðrún Alda
Gísladóttir og Orri Vésteinsson ritstj. 2008, bls. 40-52.
28 Trbojević 2008, bls. 99-106; Milek 2012, bls. 95 (table 2).
29 Bjarni F. Einarsson 1992, bls. 101. „Mycket tyder dock på att det inte är ett grophus. Det skiljer sig
markant från de övriga rapporterade grophusen i Island.“