Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 2017, Síða 50

49UM JARÐHÝSI, DYNGJUR OG BAÐSTOFUR
bæði verið mjög misstórt og óvíst hve stór eldstæðin voru á hverju stigi
hússins. Því er óráðlegt að reyna að taka það með í meðaltalsreikning.
Tvö húsanna skera sig mjög úr með því að eldstæðin voru sérstaklega stór
miðað við f latarmál húsanna, þöktu tíunda til tólfta hluta af gólff leti þeirra.
Annað þeirra var hús A5 á Hofstöðum en hitt í Hólmi í Hornafirði. Nú er
ég að undirbúa að færa rök að því að jarðhýsin hafi haft svo stór eldstæði
að þau hljóti að hafa verið gerð til að nýtast sem baðhús. Því finnst mér
ráðlegt að hafa vaðið fyrir neðan mig og taka ekki með í útreikninginn
þessi afbrigðilega stóru eldstæði.47
Þau sex hús sem þá eru eftir með stærðarmældum eldstæðum voru
að meðaltali um 12,7 fermetrar að gólff leti. Eldstæðin í þeim þekja að
meðaltali um 0,3 m² eða um 2,4% af gólfi húsanna. Hlutfallslega stærst
eldstæði er í Grelutóttum I, um 3,6% af f latarmáli hússins, en minnst í
Sveigakoti P1, 1,3%. Í töf lu 2 (bls. 64) eru birtar upplýsingar um tólf skála,
f latarmál þeirra og eldstæðanna sem eru í þeim samkvæmt upplýsingum
sem hafa safnast hjá mér vegna annars verks. Enginn vafi er á að þarna er
eitthvað af ósambærilegum og jafnvel röngum upplýsingum, en þær geta
ekki valdið miklum ruglingi þegar leitað er að meðaltölum, eins og hér
er gert og niðurstöður geta aldrei orðið nákvæmar. Eins og afbrigðilega
stórum eldstæðum í jarðhýsum var sleppt þegar reiknað var út úr töf lu
1 væri ástæða til að reikna Vatnsfjarðarskálann ekki með hér því að þar
virðist vera hlutfallslega, þegar mest er, meira en tvöfalt stærra eldstæði
en í nokkrum öðrum skála. En í heildina breytir það litlu. Ef reiknað er
meðaltal af stærðum eldstæða með Vatnsfjarðarskálanum verður hlutfall
eldstæða af f latarmáli skála 2,35% eða ívið minna en í jarðhýsunum. Hér
munar þó mestu að skálarnir voru miklu rúmmeiri hús í hlutfalli við stærð
gólff latar. Í fyrsta lagi voru þeir um 75% breiðari. Meðalbreidd skálanna í
töf lu 2 eru um 5 m, en jarðhýsanna um 2,85 m. Það hefur væntanlega ráðið
miklu um rishæð þeirra. Í öðru lagi komast fornleifafræðingar gjarnan
að því að þök jarðhýsanna hafi verið reist á börmum gryfjanna sem voru
grafnar þegar jarðhýsi voru byggð og grafin í mesta lagi 1,20 m ofan í
jörðina (taf la 1, bls. 62-63).48 Karen Milek telur að jarðhýsin hafi venjulega
haft timburveggi sem hafi ef til vill náð 1,5 metra eða meira upp fyrir
yfirborð jarðar. Tilgátuteikning hennar af jarðhýsi G á Hofstöðum sýnir
47 Að því sem ég veit best er það viðurkennd aðferð í félagsvísindum að sleppa mjög afbrigðilegum
stærðum þegar reiknað er út meðaltal. Hliðstæð aðferð í fornleifafræði er að sleppa hæstu og lægstu
mælingu í geislakolsgreiningum. – Olsson og Elsa G. Vilmundardóttir 2000, bls. 122-123.
48 Þór Magnússon 1973, bls. 15; Milek 2012, bls. 94.