Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 2017, Blaðsíða 136

135SVIPMYND AF MENNINGARLANDSLAGI – ÍSLENSK TÚNAKORT
nöfnum. Víða eru einnig örnefni og aðrar viðbótarupplýsingar á kortunum
og algengt er að merktar séu inn tóftir, garðar, brunnar, gryfjur o.f l. Önnur
túnakort sem skera sig úr f lórunni eru lituð kort úr Vestur- og Austur-
Landeyjahreppi og Fljótshlíðarhreppi í Rangárvallasýslu. Helsta einkenni
þeirra er útlitið en kortin eru vatnslitamáluð og mjög falleg. Kortin eru þó
einnig ítarleg. Hús og mannvirki voru mæld í meiri smáatriðum á f lestum
öðrum túnakortum og á þeim má m.a. sjá húsaskipan bæja, áttahorf, stærð,
lögun og dyraop húsa o.s.frv. Á kortum eru einnig gjarnan merktar tóftir,
gamlir og nýir garðar, gaddavírsgirðingar, grjótlagðar stéttir, skurðir
o.s.frv. en einnig er þar landslag sýnt betur en víða annars staðar og merktir
inn móar, mýrar, lækir, eyrar og bakkar svo fátt eitt sé nefnt. Á sumum
kortanna er einnig að finna annars konar viðbótarupplýsingar, eins og á
Hlíðarenda þar sem ritað er inn á túnakortið við tóft sem teiknuð er inn á
kortið: „sagt að sé skálatóft Gunnars og steinar eru í skálaveggjum“67 (sjá
kort á bls. 132).
Þegar kortin eru skoðuð sést einnig að sumir mælingamenn hafa lagt
minni vinnu í kortin en aðrir. Á mörgum kortum er engar aukaupplýsingar
að finna og sums staðar ekki einu sinni grunnupplýsingar. Kort úr
Snæfells- og Hnappadalssýslu eru dæmi um mjög einföld kort. Allar línur
eru dregnar fríhendis og útlínur túna byggja ekki á mjög nákvæmum
mælingum eða teikningum. Útihús eru sýnd sem punktar, kálgarðar sem
þríhyrningar og bæjarhús ferhyrningar og engar upplýsingar um stærð eða
lögun mannvirkja fást af kortunum, sjá bls. 133. Engar textamerkingar er
að finna á kortunum og lítið sem ekkert af aukaupplýsingum. Kortin eru
hvorki með mælikvarða, dagsetningu né nafni mælingamanns. Annað
dæmi um einföld kort, sem þó eru engar vísbendingar um að séu verr mæld
en önnur, eru kort úr Skagafjarðarsýslu. Þau eru mjög einföld, snyrtileg en
laus við allar ítarupplýsingar.
Nýting í fortíð og nútíð
Ástæða þess að ráðist var í túnamælingar í upphafi 20. aldar var sem fyrr
segir þörf á því að af la áreiðanlegra upplýsinga um stærðir túna og kálgarða
í sveitum landsins. Fram að þeim tíma byggðu upplýsingar um stærðir
túna og kálgarða, sem notaðar voru í árlegum búnaðarskýrslum, í f lestum
tilfellum á mati ábúenda/hreppstjóra en ekki á eiginlegum mælingum. Í
67 Túnakort fyrir Hlíðarenda í Fljótshlíð sjá bls. 132. Páll Jónsson mældi 1.11.1919. Hlaðið niður af
vefnum: http://manntal.is/myndir/Tunakort/Rangarvallasysla/Fljotshlidarhreppur/Vefmyndir/
Fljotshlidarhreppur_016.jpg