Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 2017, Blaðsíða 138

137SVIPMYND AF MENNINGARLANDSLAGI – ÍSLENSK TÚNAKORT
kálgarða og túna hartnær í stað á árunum 1922-1929. Árið 1930 þegar aftur
var notað nýtt og uppfært mat á stærð túna og kálgarða úr Fasteignamati tók
áætluð stærð túna hins vegar stökk upp á við um tæp 13% og stærð kálgarða
um 7,3%. Það er því ekki að sjá að túnakortagerðin hafi haft afgerandi
eða varanleg áhrif á mat á stærðum túna og kálgarða. Af þessu má álykta
að stærð túna og kálgarða hafi í rauninni verið ágætlega áætluð áður en
túnakortaverkefnið fór af stað og kerfisbundin uppmæling á túnum gerð.
Árið 1930 var síðustu túnamælingunum skilað og mætti því segja að það
ár marki verklok. Þá voru 14 ár liðin frá fyrstu mælingum og elstu kortin
orðin of gömul til að teljast fullkomlega sambærileg við þau yngstu. Sama
ár var hætt að nota mælingar af túnakortum í búnaðarskýrslum (nema þar
sem yngri mælingar vantaði)71 og má því segja að túnakortin hafi orðið
úreld sem mæligögn um leið og kortagerðinni lauk. Vægi túnamælinganna
fyrir hagtölur reyndist því ekki eins mikið og gert var ráð fyrir í upphafi
en túnakortin urðu engu að síður gríðarlega mikilvæg heimild, þrátt fyrir
að það hafi orðið á annan hátt en gert var ráð fyrir í upphafi.
Þrátt fyrir að túnakortin hafi f ljótt fallið úr gildi sem heimild um
stærðir túna og kálgarða þá hafa kortin hlotið endurnýjun lífdaga á síðustu
tveimur áratugum eins og áður hefur komið fram. Þau hafa orðið eitt helsta
hjálpargagn fornleifafræðinga við að staðsetja minjar í túnum, sér í lagi þar
sem yfirborðsummerki um fornar byggingar eru horfin.
Áreiðanleiki túnakortanna
Á Fornleifastofnun Íslands ses. hafa túnakort verið notuð við fornleifa-
skráningu allt frá upphafi. Á síðustu tveimur áratugum hafa fornleifa-
fræðingar á vegum stofnunarinnar skráð meira en 30.000 minjastaði á
vettvangi.72 Við þessa skráningu hafa a.m.k. eitt þúsund túnakort verið
notuð á vettvangi til að staðsetja minjar í túnum.
Sú reynsla sem fengist hefur af notkun kortanna bendir til að túnakortin
séu almennt merkilega áreiðanleg heimild hvað varðar megindrætti túna og
grófa staðsetningu húsa og kálgarða. Þrátt fyrir það hafa fornleifafræðingar
rekist á ýmis vandamál við notkun kortanna og verða hér nefnd nokkur
dæmi.
Við rannsókn á túnakortunum var rætt við tíu fornleifafræðinga hjá
71 Búnaðarskýrslur 1930, 1933, bls. 8-9.
72 Byggt á ÍSLEIFU: gagnagrunni Fornleifastofnunar Íslands ses. um fornleifar. Höfundur er
starfsmaður á Fornleifastofnun Íslands og því miðast úttektin við reynslu hans og samstarfsmanna
hans. Rétt er hins vegar að geta þess að fleiri fornleifafræðingar og stofnanir hafa notað túnakortin á
undanförnum árum þótt ekki sé fjallað um reynslu þeirra í greininni.