Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 2017, Side 147

ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS146
mannvistaleifar í heimatúnum þá eru þau heildstæðasta heimildin sem
er tiltæk um minjar í heimatúnum og geyma ómetanlegan fróðleik um
staðsetningu og fjölda útihúsa á þeim tíma sem þau eru gerð. Rannsókn á
aðdraganda, lagaumhverfi og framkvæmd mælinganna sýnir að allt kapp
var lagt á að mælingarnar og túnakortin væru sambærileg og kerfisbundin.
Mælingaaðferðin var líklegast víðast eða mögulega alls staðar sú sama,
bakgrunnur mælingamanna var áþekkur og leitast var við að gefa nokkuð
ítarlegar leiðbeiningar um það hvernig skyldi mæla og hvað. Samanlagt má
segja að gott samræmi sé á milli kortanna í grunnatriðum. Þegar skyggnst
er dýpra kemur hins vegar í ljós að munur er á gæðum og nákvæmni
túnakortanna. Yfirferð yfir mælingabækur sem geyma frummælingar
fyrir túnakortin leiddi í ljós að mismargar mælingar liggja að baki hverju
korti. Bæði voru mismargar grunnlínur lagðar út og mismargar mælingar
gerðar út frá þeim að því sem mæla skyldi og sömuleiðis er misræmi í því
hvað var mælt og hvaða aukaupplýsingar voru skráðar. Ýmislegt bendir
því til að sjálfir uppdrættirnir séu misjafnir að gæðum eftir svæðum
eða mælingamönnum eða jafnvel eftir landslagi. Gagnlegt væri að gera
ítarlegri samanburðarrannsókn til að leggja mat á nákvæmni túnakorta
eftir svæðum ef nota á þau áfram í fornleifaskráningu á svipaðan hátt og til
þessa. Líklegt er að svo verði enda eru túnakortin veigamesta heimild um
menningarlandslag og minjar í túnum á Íslandi fyrir vélaöld og sömuleiðis
um stærð og ástand túna, en slíkar upplýsingar eru gríðarlega mikilvægar
fyrir rannsóknir á búskap og efnahag í gamla bændasamfélaginu.
Gildi túnakortanna fyrir samtíð og framtíð er m.a. fólgið í því að þau
sýna í stórum mælikvarða nærumhverfi langf lestra bæja á Íslandi rétt áður
en holskef la tækniframfara reið yfir, holskef la sem átti eftir að gerbreyta
ásýnd og skipulagi íslenskra sveitabæja. Túnakortin eru því einstæð heimild
um horfinn heim.
Þakkir
Greinarhöfundur vill koma á framfæri þakklæti til Oscars Aldred sem vann
með höfundi að mótun og afmörkun rannsóknarinnar á upphafsstigum
verksins. Birna Lárusdóttir og Orri Vésteinsson lásu bæði yfir textann
og fá þau bæði þakkir fyrir margar góðar ábendingar. Starfsmenn
Fornleifastofnunar Íslands ses. voru afar hjálplegir meðan á rannsókn stóð
en nokkuð mæddi á þeim við samantekt um reynslu af notkun túnakorta.
Eru þeim færðar þakkir fyrir sína aðstoð.