Vinnan - 01.05.1948, Blaðsíða 39

Endurminning
Smásaga eftir ELÍAS MAR
Á kvöldin söng hún sálma og kyrjaði göinul stef og
brot úr ljóðum. Oft fór hún með stefin og ljóðabrotin
meira og minna afbökuð, og talaði við sjálfa sig. Ef að
hún færði hlut úr stað, hafði hún yfir tilheyrandi máls-
hátt, svo sem Mundu hvar ég læt þig, mundu bara hvar
ég læt þig.
Oftast var hún ein. Hver átti að koma til hennar?
Allir vinir hennar voru ýmist dánir eða búnir að
gleyma henni. Hún var eins og einstakt tré á bersvæði;
vindar blésu, það var ekkert, sem hlúði að þessum ein-
stæðingi.
Stundum reyndi ég að fá svar við þeirri spurningu,
hvað hafði getað gert hana svona skrítna. Hún var í
flestu öðruvísi en allur þorri manna. Enginn í þorpinu
var í ætt við hana. Og hvað var svo sérkennilegt við
hana, þegar allt kom til alls? — Yar það kannske hlé-
drægnin? — Var það þetta undarlega sambland af
mannfælni og sjálfsbjargarviðleitni sem síðan kom fram
í óviðj anfanlegum einstæðingsskap og munaðarleysi?
Hún var orðin fjörgmul kona, heilsa hennar farin.
Hugsanir hennar gátu í fljótu bragði virzt bundnar við
líðandi stund. Eða lét hún ekki hverjum degi nægja sína
þjáningu? Það veit reyndar enginn. Líklega átti hún
ekkert áhugamál, en óefað var hún mjög trúuð. Allar
gamlar konur eru trúaðar. Og skyldi hún ekki hafa átt
sæg af minningum? Það hlaut að vera; nema hún hafi
verið búin að steingleyma því hver hún var sumarið
1874. Nú bjó hún í kj allaraherbergi, innréttaðri
geymslu fullri af slaga og spökum rottum, köngurlóar-
vefjum og ryki. Hún varð ekki slagans vör, því hún
sá svo illa. Af rottunum vissi hún heldur ekki. Því þeg-
ar hún heyrði þær stökkva yfir gólfið eða ískra milli
þilja, fann hún það bezt, að hún var í nálægð góðra
anda; og hún var vís til að segja Fari þeir sem fara
vilja og komi þeir sem koma vilja, endaþótt ekki væri
gamlár. Og rotturnar átu smjörið upp úr krúsinni og
nörtuðu í lýsusporð í skápnum. Eða voru það annars
rottur? Guð blessi huldufólkið, sagði gamla konan. —
Köngurlóin spann langan fíngerðan þráð milli mynd-
anna af Hallgrími Péturssyni og ungu stúlkunni með
brúnu augun. En rykið kom í smágerðum éljum þegar
fólkið gekk urn á hæðinni fyrir ofan. Svo safnaðist
þetta ryk fyrir, ár eftir ár. Gamla konan hafði hjá sér
kertaljós á meðan hún raulaði sálmana. Og þegar hún
slökkti á kertinu sínu á kvöldin, sagði hún Jesús minn
um allt hús. Það hafði mamma hennar sagt, amma og
langamma, svo mikið var víst, og varð engum að meini.
Hún eldaði við rúmstokkinn sinn á gamalli þríkveikju.
Og blessaða gufuna lagði upp. Það var ekki kuldi af
henni. Klukka hékk á veggnum, gömul, með máða skífu
og lítinn hraðfara pendúl. Annan vísinn vantaði. Gaml-
ar og hnýttar hendur trekktu hana upp af vana, ekki
vegna annars; því hvað varðaði gömlu konuna um það,
hvort nær var nóni eða miðmunda? Ennþá sá hún mun
dags og nætur.
Slíkt var umhverfi hennar, slík var hún sjálf.
Ég gerði mig stundum sekan í því að liggja á glugg-
anum hennar eftir að dimma tók, og þeSs vegna veit ég
það sem ég er að skrifa hér. Og svo heyrði ég oft talað
um hana. Mér þótti hún fjarska skrítin. Ég hló stund-
um að henni. En ég gerði henni aldrei neitt á móti.
Mér þótti bara óumræðilega gaman að horfa á hana
bærast í kjalaranum. Fólkið talaði um það, hvað hún
væri orðin fjarska gömul. Enginn vissi hvenær hún
var fædd, og enginn vissi hvar hún var fædd. Hún var
bara orðin afar gömul og átti að vera dauð fyrir löngu.
Fólk var mikið hissa á því, hvað hún hjarði. Hvað hún
gat hjarað svona örvisa hró, já, það var nú meira. —
Sumir vorkenndu henni, aðrar gerðu grín að henni, þó
mjög sjaldan svo hún heyrði til. Hún var álitin göldrótt;
sagt var, að hún kynni að spá í kaffibolla, lófa, spil og
mislitar glerkúlur; hún gat jafnvel spáð í hvað sem
fyrir varð, sagði fólkið. Sumir voru þeirrar meiningar,
að hún væri sterkrík, ætti mörg þúsund krónur á banka
í Reykjavík, eða í sængurverinu sínu sem var nú trú-
legast; hún væri kannske búin að gleyma þeim eða
tímdi ekki að eyða þeim. Allir vissu, að hún var á
hreppnum, um það varð ekki deilt. En mikill óþarfi
var nú að Iáta eina kerlingu safna peningum og þiggja
af hreppnum á meðan máttarstólpar byggðarinnar sátu
með sveitta skallana yfir sínum fjáröflunarplönum, em
alltaf brugðust.
Ég fór til Reykjavíkur og var þar í skóla í nokkur
ár. Þegar ég kom í plássið aftur var mér sagt, að gamla
konan væri dáin. Engir peningar höfðu fundizt; reynd-
ar einn minnispeningur, sem einhverntíma hafði verið
í festi, nú orðinn eyddur og dökkur af elli, gömul ensk
mynt. Hvað af dótinu hennar varð, vissi ég ekki. Nema
hvað húsmóðir hennar tók þríkveikjuna til handar-
gagns.
(í janúar 1942)
VINNAN
97