Vinnan - 01.05.1948, Blaðsíða 31

hefðu verið mjög hraustir og ótrúlega slyngir að drepa
Þjóðverja. Mér var sýnd gröf tveggja rússneskra her-
manna, sem fallið höfðu við kastalann í Praha. Aður
en þeir hnigu í valinn, höfðu þeir fellt 152 SS-menn.
Inni í sjálfum kastalanum var önnur gröf. Þar lézt Rússi
af sárum sínum eftir að hafa hreinsað til í nokkrum
hluta byggingarinnar. Klukkur dómkirkjunnar höfðu
sent fegurstu tóna sína út yfir borgina, þegar hann gaf
upp öndina, og hann hafði beðið um að mega hvíla á
staðnum. Á eins konar Austurvelli í miðri borginni
mynduðu rauðar skrautliljur undurfagra og mikil-
fenglega rússneska stjörnu. Þar höfðu margir rússneskir
hermenn og foringjar fallið eftir vel unnið verk. Á
öðrum fögrum stað stendur bryndreki uppi á háum
stalli. Þetta er fyrsti rússneski bryndrekinn, sem brauzt
inn í Praha. Hvernig sem stjórnmálaviðhorfið verður
í einstökum atriðum, hafa synir alþýðuríkisins getið
sér þann orðstír í Praha, að allur almenningur mun
lengi minnast þeirra með fögnuði og leggja kransa á
leiði hinna föllnu.
Aðalorsök kosningasigurs kommúnistanna er tví-
mælalaust sú, að þeir báru að verulegu leyti uppi bar-
áttuna gegn nazistunum á hernámsárunum. Þeir skipu-
logðu og stjórnuðu að mestu alþýðusamtökunum og
vonir fólksins um betri framtíð voru uin langan tíma
tengdar óskum uin gengi þeirra. Frelsið og sigurinn á
Þjóðverjum reiknaðist þeim að talsverðu leyti til tekna,
en hið borgaralega glamur um rússnesku hættuna og
einræðishyggju kommúnista var algjörlega máttlaust.
Kommúnistarnir sjálfir viðurkenndu, að fylgi sitt hjá
þjóðinni væri að litlu tengt því, að Tékkar þekktu al-
mennt fræðikenningar þeirra og aðhylltust þær. Þeir
sögðu, að mikill hlrfti af styrktarmönnum flokksins
væri fávís í marxistískum fræðum. Fólkið hefði ein-
ungis dæmt flokkinn eftir verkum sínum, og svo rammt
kvæði að vinsældum hans, að kaþólskir prestar fyndust
meðal þingmanna kommúnista. Mér virtust þeir fyllast
lotningu, er þeir hugsuðu til þess, hvílíkan sigur hinir
kaþólsku guðsmenn hefðu unnið á sjálfum sér með
því að skipa sér með krossinn í hendinni undir merki
rauða fánans.
I Kommúnistaflokki Tékkóslóvakíu voru um 1.2 mill-
jónir manna í ágústbyrjun. Gamli flokkurinn taldi um
200 þús. meðliini, en eftir byltinguna 1945 komst tala
flokksfélaganna upp í 1.1 milljón. Þegar kyrrð komst á
í landinu og farið var að skipuleggja flokkinn á nýjan
leik til friðsamlegra starfa, kom i ljós, að um 100
þús. manns af samstarfsmönnum Þjóðverja hafði leitað
hælis innan hans og hugðust bjarga mannorði sínu á
þann hátt. Þessum mönnuin öllum var vísað úr flokkn-
um. Síðan hefur félagatala flokksins aukizt stöðugt og
100 þús. manns innrituðust í hann á fyrstu 6 mánuð-
um þessa árs.
Sósíaldemókratarnir urðu minnsti flokkur landsins
eftir kosningarnar 1945, hlutu 16% atkvæða. Síðan
virðist koma í ljós, að gengi þeirra vex á nýjan leik.
Fyrir skömmu urðu aukakosningar í iðnaðarbænum
Moravska Ostrava á Mæri, nálægt pólsku landamær-
unum. Þessar kosningar urðu sósíaldemókrötunum
mjög í vil.
Allt þetta hrekkur skannnt til skýringa á stjórnmála-
viðhorfi Tékka, því að litlar upplýsingar eru í því
fólgnar, þótt ýmsum finnist þær ærnar, að menn eru
dregnir í ákveðinn pólitískan dilk. Stjórnmálaflokkar
eru síbreytilegar stærðir, sem erfitt er að henda reiður
á. Við Islendingar höfum kynni af sósíaldemókrata-
flokkunum á Norðurlöndum og Englandi og vitum, að
starfsaðferðir þeirra og framkvæmdir eru næsta ólíkar.
Sami flokkur í Tékkoslovakíu yrði sennilega nefndur
hreinn kommúnistaflokkur á Norðurlöndum, sérstak-
lega á Islandi. Sama er að segja um kommúnistaflokk-
ana, þótt andstæðingar þeirra reyni að láta annað í
veðri vaka. I Frakklandi kynntist ég gjörólíkum skoð-
unum á Kommúnistaflokki Frakklands. Ég kynntist
inönnum, sem töldu honum það helzt til foráttu, að
hann væri ekki kommúnistaflokkur, heldur samtök póli-
tískra spákaupmarma. Aðrir töldu hann aftur á móti á
einhverri Moskvalínu. Pólskir kommúnistar telja tékk-
neska flokksbræður sína krata, og þannig mætti lengi
telja. Ef við viljum kynnast ástandi og horfum hjá ein-
hverri þjóð, nægir ekki að sætta sig við þá vitneskju.
að 40.2'/f hennar hefur veitt kommúnistum fylgi sitt.
16% sósíaldemókrötum, 20.2% Alþýðuflokknum og
23.7% Þjóðernissinnuðum sósíalistum (ekki Þjóðernis-
sinnum! ) og landamæri hennar liggi að einhverju stór ■
veldinu.
Á Vesturlöndum er látið skina í það, að Tékkar eigi
við stjórnarfarslegt ófrelsi að búa og séu jafnvel kúg-
aðir af Rússum. Eftir heimkomu mína hafa fjölmargir
spurt mig að því, hvort fólkið eystra hefði ekki verið
beygt og þvingað. Mér fannst aftur á móti víðsýni og
bjartsýni vera aðaleinkenni Tékka. Mér lék næsta mik-
ill hugur á að sjá soldáta úr Rauða hernum rússneska
og reyndi stöðugt að spyrjast fyrir um, hvar þeir hefðu
bækistöðvar sínar. Það færðist einhver vonleysis sorg-
arsvipur á góðlátlegt andlit Tékkanna, þegar ég spurði
þá að þessu, eins og stundum kemur á andlit kennara,
þegar nemandi í 6. bekk spyr einhvers, sem hann hefur
þegar átt að læra í undirbúningsdeildinni. Allir svör-
uðu á eina leið: „Það eru engir erlendir hermenn inn-
an tékkoslovakisku landamæranna nema þeir, sein koma
í fríum sínum frá Þýzkalandi.“ Síðar varð ég var við
nokkra bandaríkska hermenn á skemmtiför í Praha, en
ég fór þannig úr landi, að mér hafði ekki auðnazt að
sjá einn einasta rússneskan hermann.
VINNAN
89