Vinnan - 01.12.1976, Blaðsíða 12

„Ekki rétt að breyta“
„Ég er mótfallinn breytingar-
tillögu á þingskjali 468. . . . Þar
er farið fram á að fella burt það
skilyrði, að menn séu ekki í
skuld fyrir þeginn sveitarstyrk
og einnig er aldursmarkið fært
niður í 21 ár. Mér sýnist ekki
rétt að fara að breyta þessu.
Ég tel rétt að halda svo lengi
sem unnt er í aðalatriðum þeirri
kjördæmaskipun, sem nú er í
landinu".
(Jón Þorláksson form. íhaldsflokks-
ins í þingræðu 1927).
Ákall í Alþýðublaðinu 5. nóv.
1932.
„Konur, mæður, systur! Aldrei
hefur ástandið á heimilum okk-
ar verið eins slæmt og nú, aldrei
höfum við haft eins litlu úr að
spila, aldrei hefur verið eins
svart framundan.
Stjómvöld hafa ákveðið að
lækka sultarlaun verkamanna
um 36 aura á klukkustund og
nú eiga feður okkar, synir og
bræður, sem fá eina viku í már -
uði í atvinnubótavinnunni, að fá
einar 36 krónur á mánuði.
Við höfum því engu að tapa,
alþýðufólkið. Við getum alveg
eins dáið drottni oikkar eða svelt
á sveitarstyrknum, eins og að
píra í okkur vatnsblandið fyrir
þessar 36 krónur.
Við skulum í einhuga sam-
einaðri fylkingu hrópa dauða og
dóm yfir það stjórnarfar er hung-
urdrepur fólk“.
Guðlaug Stefánsdóttir
(Alþýðublaðið 5. nóv. 1932).
„Ófyrirleitnir æsingaseggir“
„Því meðan kommúnistinn frá
Hriflu ræður í þessu landi, félag
ar hans úr flokki bolsa og „lydd-
urnar“ úr hópi bænda, þá er
hér í rauninni fullkomin ofbeld-
isstjórn í landinu, stjórn Alþýðu-
sambands Islands, sem þverbrýt-
ur öll landslög og rétt manna
eftir geðþótta ófyrirleitinna æs-
ingaseggja“.
(Morgunblaðið 31. jan. 1932).
Árið 1910 er gerð fyrsta tilraunin
til að fá Alþingi til að lögbinda 10
stunda vinnudag. Þar er að verki einn
af hvatamönnum verkalýðssamtak-
anna á Vestfjörðum, Ólafur Ólafsson,
sem skýrir frá því í blaðinu Vestra
að verkalýðsfélagið á Isafirði hafi far-
ið þess á leit við þingmanninn Sr. Sig-
urð Stefánsson í Vigur að fá löggjafar-
valdið til að lögbjóða 10 stunda vinnu-
dag. Segir blaðið að þetta sé í fyrsta
sinn sem krafa þessi sé borin fram
hér á landi.Séra Sigurður varð þó ekki
við þessari beiðni og sneri Ólafur sér
þá til Skúla Thoroddsen, sem lofaði
honum að styðja málið ef það kæmi
fyrir þingið. 1 lok greinarinnar segir
Ólafur, að hann „leyfi sér . . . að
skora á þáttvirtan þiugmann vom að
fylgja kröfum vor verkamanna með
ráðum og dáð á næsta þingi.“") Ekk-
ert gerðist þó í þessu máli á Alþingi
í þao sinn, en árið 1919 gerir fyrsti
þingmaður alþýðusamtakanna Jör-
undur Brynjólfsson tilraun til þess að
fá lögfestan vinnutíma sjómanna.
Þar með hefst baráttan fyrir setn-
ingu vökulaga á togurunum, en tog-
araútgerð var orðinn stór þáttur í at-
vinnulífinu í Reykjavík og Hafnarfirði.
Jörundur setti markið í frumvarpi
sínu við 8 tíma hvíld háseta á botn-
vörpungum. Málið mætti mikilli and-
stöðu á þingi og var frumvarpið fellt,
einkum vegna ótta bændaþingmann-
anna við sams konar kröfur annarra
stétta um 8 stunda vinnu, 8 tíma svefn
og 8 tíma hvíld. Jón Baldvinsson, sem
náð hafði kjöri í aukakosningum í
Reykjavík 1921, endurflutti frumvarp-
ið strax á sínu fyrsta þingi og var þá
samþykkt ákvæði um 6 tíma hvíld á
sólarhring og tóku lögin gildi 1. jan.
1922. Vökulögin höfðu mikla sögu-
lega þýðingu í baráttu verkalýðssam-
takanna fvrir betri lífsskilvrðum. Það
er athyglisvert að frumvarpið um
hvíldartíma háseta fékk stuðning hjá
ýmsum helstu málsvörum borgara-
stéttarinnar á Alþingi. Virðast þeir
hafa dregið þá lærdóma af þróuninni
í þessum efnum erlendis, að tilgangs-
laust væri að streitast á móti, heldur
væri eðlilegra og vænlegra að láta
undan og jafnvel eigna sér hlutdeild
í málinu. Vökulögin uku einnig trú
Alþýðuflokksmanna á að ná mætti
fram rtiiklum umbótum á íslensku
samfélagi eftir þingræðislegum leið-
um.
Árið 1920 setja prentarar fram
samningsuppkast þar sem í fyrsta sinn
er gerð krafa um 8 stunda vinnudag.
Þessi menningarkrafa hafði allt frá
stofnun Annars Alþjóðasambands
verkalýðsins 1889 verið helsta krafa
verkalýðsins og 1. maí ár hvert verið
helgaður þeirri kröfu alít frá árinu
1890. Prentsmiðjueigendur streittust á
móti en létu loks undan er prentarar
höfðu búist til verkfalls. Samþykkt
var að 8 stunda vinnudagur gengi í
gildi um áramótin 1920/1921. Þannig
urðu Prentarar til að ríða á vaðið eins
og svo oft í sögu íslenskrar verkalýðs-
hreyfingar. Nokkur félög iðnaðar-
manna náðu fram 8 stunda vinnudegi
fyrir seinni heimsstyrjöldina.
I hinum hörðu stéttaátökum ársins
1942 er fylgdu í kjölfar „gerðardóms-
laganna“ 1942 reistu verkalýðssamtök-
in kröfuna um 8 stunda vinnudag og
náðu henni fram í hinum sigursælu
samningum haustið 1942. En barátt-
unni fyrir styttingu vinnudagsins var
ekki lokið með 8 stunda markinu (þ.e.
48 stunda vinnuviku). Markið var
næst sett við 44 stundir á viku og
náði sú krafa almennt fram í samn-
ingum árið 1965. Laugardagsfrí var
almennt farið að innleiða og því eðli-
/egt að verkamannafólögin settu sér
það mark að koma á 5 daga vinnu-
viku. Árið 1970 samdi ríkið við op-
inbera starfsmenn um 40 stunda
vinnuviku og í kjölfar þess kom kraf-
an um 40 stunda vinnuviku án skerð-
ingar á vikukaupi. Ýmis iðnaðar-
mannafélög sömdu um þessa styttingu
I áföngum, en í samningunum árið
1972 tókst að semja um fyrirkomulag
vinnuvikustyttingarinnar og beitti
vinstri stjórnin sér síðan fyrir lögfest-
ingu 40 stunda vinnuviku.
Þannig hefur verkalýðshreyfingin
ineð áratugabaráttu náð að stytta daa-
vinnutímann. Margsinnis hafa útgerð-
armenn gert tilraun til að fá breytt á-
kvæðum um hvíldartíraa háseta og
sýnir það vel, að stöðugt þurfa sjó-
mannasamtökin að vera vel á verði
um þessi ákvæði og njóta til þess
stuðnings heildarsamtakanna. En þó
tekist hafi að stytta dagvinnutímann,
þá hefur sú stytting í raun aðeins
þýtt að menn komust fyrr á eftir-
vinnutaxta. Á þessu sviði bíða verka-
lýðssamtakanna mikil verkefni. 1 því
sambandi má minna á athyglisverð-
an atburð í sögu Dagsbrúnar árið
12 VINNAN