Vinnan - 01.12.1976, Blaðsíða 32

Brot úr sögu
Almannatrygginga.
Félagslegar umbætur hafa verið eitt
helsta baráttumál verkalýðs-
hreyfingarirmar frá fyrstu tíð. Megin-
áhersla hefur verið lögð á hvers
konar almannatryggingar. Verka-
lýðsfélögin á íslandi ruddu
brautina með því að tryggja sjálf
félagsmenn sína gegn sjúkdómum og
slysum en börðust jafnframt fyrir
tryggingum í samningum við
atvinnurekendur.
Hinn pólitíski armur hreyfingar-
innar beitti sér fyrir setningu Iaga
um almannatryggingar
á Alþingi.
Á þessu sviði hefur mikið áunnist
frá stofnun fyrstu verkalýðsfé-
Iaganna. Langt er þó frá því að end-
anlegum sigri sé náð. Áfram mun
verkalýðshreyfingin berjast fyrir
auknum úrbótum á réttindum
alþýðunnar og standa jafnframt
traustan vörð um þann rétt
sem unnist hefur.
Þær Guðrún Helgadóttir og
Þorgerður Benediktsdóttir, starfs-
menn Tryggingastofnunar ríkisins,
hafa dregið saman eftirfarandi
brot úr sögu almannatrygginganna.
1 fyrsta kaflanum, um Evrópu,
er eingöngu um að ræða
tilvitnanir í bókina „Félagsmál á
lslandi“ og fyrirlestur Þorsteins
Erlingssonar á fundi Dagsbrúnar.
1 köflunum um fsland stikla
þær á stærstu atriðum varðandi
þróun almannatrygginga
landsins.
EVRÓPA
Kenningar upplýsingartímabilsins og
frönsku stjórnarbyltingarinnar um
mannréttindin, krafan um frelsi og
jafnrétti — ekki aðeins lagalegt, held-
ur einnig félagslegt jafnrétti — ruddu
brautina fyrir félagsmáiaiöggjöf 19.
aldarinnar. Kristindómurinn kenndi,
að allir væru jafnir fyrir guði og hon-
um jafnkærir, en mannréttindakenn-
ingin var á þá leið, að allir ættu að
vera jafnir fyrir Jögunum, án tillits til
stéttamismunar. Krafan um félagsleg-
an jöfnuð og réttlæti var lyftistöng
þedrra umbóta í félagsmálum, sem
áttu sér stað á 19. og 20. öldinni.
Þær stefnur, sem gengust fyrir fé-
lagslegum umbótum á því tímabili,
eru margar og margvíslegar. Áhrifa-
ríkastar voru kröfur hinna fátæku
jstétta sjálfra, verkalýðsins, sem
þekktu bölið af eigin reynd.
Verkalýðshreyfingin og sósíalism-
inn börðust í sínum margvísbgu
myndum fyrir félagslegum umbótum
með samningum við atvinnurekendur,
með nýrri löggjöf eða með eigin sam-
tökum. Félög verkamanna tryggðu
meðlimi sína gegn sjúkdómum, slys-
um og atvinnuleysi, með samningum
við atvinnurekendur fengu þau vinnu-
tímann styttan og aðbúnaðinn í verk-
,smiðjunum bættan, á löggjafarþingum
fengu fulltrúar þeirra samþykkt fjár-
framlög til trygginganna, löggjöf um
vinnutímann og fjölmargt fleira. Þessi
þríþætta starfsemi og barátta hinna
faglegu og pólitísku félaga verkalýðs-
ins hefur án efa verið langsterkasta
lyftistöng hinna faglegu umbóta.
Félagsmál, ritstj. Jón Blöndal,
Reykjavík 1942, bls. 6.
En það var þó ekki aðeins félags-
skapur verkamannanna sjálfra, sem
tók upp baráttuna fyrir félagslegum
umbótum og félagsmálalöggjöf . . .1
ÞýskaJandi verður sérstaklega vart við
mikinn áhuga fyrir félagsmálalög-
gjöf á meðal frjálslyndra og jafnvel
einnig íhaldssamra stjórnmálamanna
og hagfræðinga. Má þar til nefna hinn
svo nefnda sögulega hagfræðinga-
skóla, hinn svo nefnda háskólasósíal-
jsma (kateder-sósíalismann) og fleiri
greinar af sama stofni. Á síðustu
tímum er farið að tala um „social-kon-
servativa“ flokka, þ.e. íhaldsflokka.
sem hafa félagslegar umbætur á
stefnuskrá sinni. Merkileg og víðfræg
er tryggingalöggjöf sú, sem íhaldsmað-
urinn Bismarck kom á í Þýskalandi.
Tilgangur hans var að gera verka-
mennina hlynnta ríkisvaldinu og frá-
hverfa sósíalismanum. Hann ætlaði
sér að vinna bug á sósíalismanum með
því að framkvæma að nokkru leyti
sjálfur stefnumál hans. Það var til-
raun, sem tókst þó ekki.
FélagsmáJ, bls. 6.
Alþýðutryggingamar em lengi vel
að mestu byggðar á frjálsri starfsemi
og félagsskap. En smám saman fer hið
opinbera að láta þær til sín taka, í
fyrstu aðallega með styrkjum til hinna
frjálsu trygginga. Stærsta átak löggjaf-
arvaldsins á þessu sviði var þó trygg-
ingariöggjöf Bismarcks á níunda tug
19. aldarinnar. Sú löggjöf var mjög
víðtæk og varð fyrirmynd alþýðu-
trygginga víða um heim.
Árið 1911 kom Lloyd George á
mjög merkri tryggingalöggjöf í Eng-
landi, sjúkra-, örorku- og atvinnuleys-
istryggingum. Annars kveður lítið að
atvinnuleysistryggingum fyrr en eftir
heimsstyrjöldina 1914—1918, þegar
milljónaherirnir komu á vinnumark-
aðinn.
Styrjöldin hafði í för með sér stór-
kostlegar breytingar og framfarir í fé-
lagsmálalöggjöfinni. Völd og áhrif
verkalýðsins uxu um allan heim, og
ótal ný félagsleg vandamál kröfðust
úrlausnar. Má sem dæmi nefna at-
vinnuleysið, húsnæðisekluna, forsjá og
lækning allra þeirra, sem stríðið hafði
gert að hkamlegum eða andlegum ör-
yrkjum.
Félagsmál, bls. 8 og 9.
Ég veit ekki hvort ykkur sýnist hér
nokkur hlutur þurfa umbóta við —
32 VINNAN