Studia Islandica - 01.06.1949, Blaðsíða 13

11
mynd kerfisins í ein- og tvíkvæðum orðum full: gerður
er greinarmunur á p, t, k, s og pp, tt, kk, ss: 1) í enda
orðs, 2) milli sérhljóða, 3) á undan j, r, v. 1 fyrsta og
öðrum flokki er hægt að finna orð, sem skorða merk-
inguna við þennan mismun einan. 1 þriðja flokki er
það ekki alltaf hægt. Bezt gengur að finna dæmi upp á
r í beygingu lýsingarorða (flatur : flattur, flatri: flattri,
flatra: flattra). Á eftir k og kk er auðvelt að finna
dæmi með j og v. Aftur á móti er aðeins hægt að finna
dæmi upp á p, t, s (ekki pp, tt, ss) á undan j og v. Hér
eru því gloppur í kerfið.
En víkjum nú að samsettu orðunum, sem skýra átti.
Af krap mætti mynda samsetninguna krapsævi, sem
yrði ekki blandað sarnan við hina algengu samsetningu
Jcrappsævi, þ. e. krappur sjór. Hér er merkingarmunur-
inn bundinn við lengdarmuninn einan, en slíkt mun ekki
vera algengt. Hitt mun vera reglan, að lengdarhlutföll-
in haldast í samsetningum, vegna þess eins, að þau eru
föst í ein- og tvíkvæðum orðurn. Með öðrum orðum:
Lengdarmismunurinn p, t, k, s : pp, tt, kk, ss heldur sér
í samsetningum fyrir áhrif frá ein- og tvíkvæðu orð-
unum, þar sem þessum hljóðum er aldrei blandað
saman.
Vér höfum þá sýnt, að orsökin til þess, að p, t, k, s
eru ekki lengd í enda fyrra liðs ósamsettra orða á undan
samhljóði, er sú, að gerður er skarpur greinarmunur
á stuttu (einföldu) og löngu (tvöföldu) p, t,k,s í ein-
og tvíkvæðum orðum.
Þar sem nú öll önnur samhljóð eru lengd (með stytt-
ingu undanfarandi sérhljóðs) undir þessum kringum-
stæðum, þá skyldi maður ætla, að orsökin væri sú, að
ekki væri gerður skarpur greinarmunur á lengd þess-
ara hljóða í ein- og tvíkvæðum orðum. Athugun sýnir,
að þetta er í raun og veru svo — í flestum, en ekki öll-
um tilfellunum.
Taki maður fyrst önghljóðin (að undanteknu s) til