Studia Islandica - 01.06.1949, Blaðsíða 11

I
9
geta ekki heldur sagt st í byrjun orðs, strönd er á
finnsku ranta, og finnska stúlkan, sem ætlaði að segja:
„I get stronger and stronger every day“ — sagði í þess
stað: „I get (w)ronger and (w)ronger.“ Fyrir íslend-
inga sjálfa er enginn bamaleikur að læra að bera rétt
fram ensku orðin gin, chin, judge, church, en ekki ber
á því, að þetta þyki erfið hljóðasambönd þeim, sem
vanizt hafa frá bamæsku.
En nú skal málinu vikið aftur að hinum samsettu
orðum. tJr þvi að hér hefur verið litið á tvö samsett
orð, sem í daglegu máli hafa skipzt úr flokki sjaldgæfra
samsetninga í flokk algengra ósamsettra orða, þá þyk-
ir rétt að athuga nokkm nánar önnur samsett orð, sem
eins er ástatt um.
Orð eins og kawpmaður, kaupfélag, óskaplega, útnári,
átmatur, vitlaus, einstaklega, staksteinóttur verða stund-
um kauppmaður, kauffélag (eða kaufélag), ósskapplega,
úttnári, áttmatur, vittlaus, einstakklega, stakksteinótt-
ur. Og Ásgeir getur orðið Ássgeir. Annars er reglan sú,
að sérhljóðin haldist löng, en samhljóðin stutt í fyrra
lið samsetningar, ef samhljóðið er p, t, k, s. Hér eru
sérhljóðin stytt, en samhljóðin lengd, þvert ofan í regl-
una. Hver er ástæðan? Sú, að orðin dragast inn í flokk
ósamsettra orða, sökum tíðni þeirra, en í ósamsettum
orðum eru p, t, k, s ávallt hálf-löng á eftir stuttu sér-
hljóði, ef annað samhljóð fer á eftir þeim (nema það
sé j, r, v). Dæmi: voppna, vattna, guttla, vakkna, Ássta,
æsska. Með öðrum orðum: eins og Eydálir verða Eydd-
cdir fyrir áhrif frá fyrirmyndum svo sem leiddur, eins
og Breiðdalur verður Breiddalur fyrir áhrif frá breiða:
breiddi, þannig verður vitlaus að vittlaus fyrir áhrif
frá fyrirmyndum eins og littlir, tittlingar.
En hér er fleira athugandi um samsetningamar. Ef
borin eru saman orð eins og haf: hafgola, þá kemur
það í ljós, að f (v) hefur í samsetningunni lengzt, en
undanfarandi sérhljóð (a) stytzt alveg á sama hátt og
L